معمولاً بلوغ در دختران در سنین ۱۰ تا ۱۴ سالگی و در پسران در سنین ۱۲ تا ۱۶ سالگی اتفاق می‌افتد. اگر این مرحله در پسران قبل از ۹ سالگی و در دختران قبل از ۸ سالگی مشاهده شود به آن “بلوغ زودرس” گفته می‌شود.
بلوغ به تغییراتی گفته می‌شود که طی آن یک کودک از دوران کودکی وارد دوران نوجوانی و سپس بزرگسالی خواهد شد. در دوران بلوغ که یکی از مراحل مهم رشد انسان است رشد استخوان‌ها و عضلات افزایش یافته، ترکیب و اندازه بدن تغییر کرده و فرد وارد مرحله‌ای می‌شود که توانایی برای تولید مثل کردن را کسب می‌کند.
بلوغ زودرس احتمال ابتلا به دیابت، سندرم متابولیک، افسردگی، اضطراب و کوتاه قدی را افزایش می‌دهد. برای درمان این مشکل از داروها برای تاخیر در بروز نشانه‌های بیشتر بلوغ استفاده می‌کنند. علت بلوغ زودرس به طور کامل شناخته نشده است. اما مشخص شده که دختران بیشتر از پسران در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند.
ابتلا به اضافه وزن و چاقی (به خصوص در دختران)، تماس با هورمون‌های جنسی مانند داروها یا مکمل‌های غذایی حاوی این هورمون‌ها، پرتو درمانی که به منظور درمان تومورها انجام می‌شود و … خطر ابتلا به بلوغ زودرس را افزایش می‌دهند.
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که در دختران مبتلا به بلوغ زودرس ویتامین D خون کمتر از حد طبیعی است. این ویتامین به کمک نور خورشید در پوست ساخته می‌شود. همچنین در برخی مواد غذایی مانند لبنیات غنی شده با ویتامین D، زرده تخم‌مرغ و ماهی نیز وجود دارد.
محققان معتقدند هورمون لپتین ارتباط دهنده بین چاقی و بلوغ زودرس است. لپتین در تنظیم اشتها و تولید مثل نقش دارد. این هورمون توسط بافت چربی تولید می‌شود. بنابراین، هر چقدر میزان چربی بدن بیشتر باشد لپتین بیشتری نیز در بدن تولید می‌شود.
به اعتقاد محققان هورمون لپتین مستقیماً سبب بلوغ نمی‌شود، اما برای شروع فرآیند بلوغ باید مقدار کافی لپتین در بدن وجود داشته باشد. بنابراین ممکن است در دختران مبتلا به اضافه وزن که دارای مقادیر بیشتری از این هورمون هستند بلوغ زودتر از زمان طبیعی اتفاق افتد.
چه عواملی در بلوغ زودرس نقش دارند؟
درک این موضوع که چگونه عوامل مختلف می‌توانند در شروع بلوغ نقش داشته باشند می‌تواند روزی به پزشکان در پیشگیری از بروز بلوغ زودرس در انسان‌ها کمک کند.
امروزه نسبت به ۱۵۰ سال گذشته دختران بلوغ را در سنین پایین‌تری تجربه می‌کنند. به طوریکه در حال حاضر سن شروع بلوغ در دختران به طور میانگین ۱۲/۵ سالگی است.
بلوغ زودرس خطر بروز برخی مشکلات را در سال‌های بعدی زندگی افزایش می‌دهد. از این مشکلات می‌توان به افزایش احتمال ابتلا به سرطان‌های تخمدان، رحم و سینه، بیماری قلبی – عروقی (CVD) و بیماری‌های متابولیکی اشاره کرد.
اخیراً در مطالعه‌ای که در مجله Nature Communications منتشر شده مشخص گردید که اضافه وزن در سنین کم سبب بروز واکنش‌های زنجیره‌ای مولکولی شده و در نتیجه سبب می‌شود دختران در سنین پایین‌تری بلوغ را تجربه نمایند.
نتایج این بررسی نشان داد ژن فعال کننده بلوغ در موش‌های چاق و لاغر به صورت‌های مختلفی بیان می‌شود. بیان ژن به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن ژن محصولاتی مانند پروتئین را در بدن تولید می‌کند.
به عبارت دیگر، در صورت وجود اضافه وزن میزان کمتری از آنزیمی به نام SIRT1 در هیپوتالاموس مغز مشاهده می‌شود. در نتیجه ژنی که در شروع بلوغ نقش دارد بیان شده و بلوغ زودتر از موعد مقرر رخ می‌دهد. نتایج این مطالعه شواهد بیشتری در مورد تاثیر اضافه وزن و چاقی در بروز بلوغ زودرس فراهم می‌سازد.
سخن آخر:
به طور کلی به تجمع بیش از حد چربی در بدن اضافه وزن یا چاقی گفته می‌شود. این مشکل معمولاً زمانی رخ می‌دهد که میزان غذای مصرفی فرد در مقایسه با نیاز بدن بیشتر باشد.
برای آن که وضعیت وزن افراد بررسی شود از شاخصی به نام نمایه توده بدنی (BMI) استفاده می‌شود. این شاخص از تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می‌آید.
اگر BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ باشد نشان دهنده آن است که فرد دارای وزن طبیعی است. BMI بین ۲۵ تا ۲۹/۹ نشان دهنده ابتلا به اضافه وزن و BMI برابر با ۳۰ یا بالاتر از آن نشان دهنده ابتلا به چاقی است.
عوامل متعددی می‌توانند سبب افزایش وزن شوند. این عوامل عبارتند از: ژنتیک، پرخوری و مصرف زیاد فست فودها، شیرینی‌جات، نوشیدنی‌های شیرین شده، غذاهای سرخ شده، لبنیات پرچرب و انواع گوشت پرچرب یا فرآوری شده و نداشتن فعالیت بدنی.
از عوامل دیگری که می‌توانند در بروز اضافه وزن و چاقی نقش داشته باشند می‌توان به برخی بیماری‌ها (مانند کم کاری غده تیروئید) و مصرف برخی داروها (مانند کورتون‌ها و داروهای ضدافسردگی) اشاره کرد.
پیروی از رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف فست‌فودها، غذاهای پرچرب و سرخ شده، لبنیات پرچرب و تنقلات پرکالری و از سوی دیگر افزایش مصرف میوه، سبزی و غلات سبوس‌دار و نیز ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی در طی روز موثرترین راهکاری است که می‌تواند به پیشگیری از افزایش وزن یا درمان چاقی کمک کند.
منبع:
M. J. Vazquez et al. Nature Communications 2018; Volume 9.
