یکی از بیماری‌های شایع در سطح جهان بیماری دیابت است که عمدتاً به دو صورت نوع ۱ و نوع ۲ طبقه‌بندی می‌شود. توجه به علائم دیابت و تشخیص به موقع این بیماری، به خصوص تشخیص دیابت نوع ۲، که شیوع بالاتری دارد، بسیار مهم است.
این بیماری یا به علت عدم تولید انسولین در پانکراس (لوزالمعده) و یا به علت عدم توانایی بدن برای استفاده بهینه از این هورمون ایجاد می‌شود. در صورت قطع کامل تولید انسولین در بدن دیابت نوع ۱ و در صورت کاهش کارآیی بدن برای استفاده از انسولین دیابت نوع ۲ بروز می‌کند.
هورمون انسولین در تبدیل غذای مصرفی به انرژی مورد نیاز بدن نقش دارد. کربوهیدرات‌های موجود در غذا در دستگاه گوارش تجزیه شده و به شکل قند ساده (گلوکز) در روده جذب می‌شوند.
قند بعد از جذب وارد جریان خون می‌شود. در این زمان پانکراس هورمون انسولین را ترشح می‌کند. این هورمون به ورود قند به داخل سلول‌ها کمک می‌کند. سپس سلول‌ها از قند به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند.
به نظر می‌رسد که علل مختلف شامل عوامل ژنتیکی، اضافه وزن و چاقی، بی‌تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی منظم، سابقه ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و… در بروز این بیماری نقش داشته باشند.
برای تشخیص دیابت از آزمایش خون کمک گرفته می‌شود. بدین منظور قند خون ناشتا و قند خون ۲ ساعته (۲ ساعت پس از صرف غذا یا نوشیدن یک محلول غلیظ قندی) اندازه‌گیری می‌شود. در افراد سالم قند خون ناشتا و قند خون ۲ ساعته به ترتیب کمتر از mg/dL 100 و کمتر از mg/dL 140 است.
پیش دیابت (پردیابت) زمانی تشخیص داده می‌شود که قند خون ناشتا و قند خون ۲ ساعته به ترتیب mg/dL 125-100 و mg/dL 199- 140 باشد. اگر قند خون ناشتا ≥mg/dL 126 و قند خون ۲ ساعته mg/dL≤ ۲۰۰ باشد نشان دهنده ابتلای فرد به دیابت است.
برای درمان دیابت در مبتلایان به این بیماری از رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم، دارو درمانی و تزریق انسولین کمک گرفته می‌شود.
داروهایی که برای کنترل قند خون مصرف می‌شوند یا ترشح انسولین را از پانکراس افزایش می‌دهند، یا میزان تولید گلوکز (قند) را در کبد کاهش می‌دهند و یا سبب کاهش جذب قند موجود در مواد غذایی در روده می‌شوند. مکانیسم عمل برخی از داروها نیز کاهش مقاومت به انسولین است.
به منظور تنظیم قند خون در مبتلایان به دیابت نوع ۱ و برخی از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ از انسولین تزریقی کمک گرفته می‌شود.
اگر دیابت به خوبی درمان نشود در طولانی مدت عوارضی مانند از بین رفتن عروق شبکیه چشم و نابینایی، مشکلات کلیوی، بیماری قلبی – عروقی (CVD)، آسیب اعصاب (بی‌حسی و گزگز در ناحیه کف پا)، قطع عضو و… را به دنبال خواهد داشت.
از چه زمانی تشخیص دیابت نوع ۲ امکان‌پذیر است؟
وظیفه انسولین در بدن تنظیم میزان قند خون است. دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که حساسیت به انسولین و در نتیجه توانایی بدن برای استفاده مناسب از هورمون انسولین کاهش یابد. این امر که “مقاومت به انسولین” نامیده می‌شود سبب می‌شود قند خون فرد به طور غیرطبیعی افزایش یابد.
در سال ۲۰۱۷ آمارها نشان داد که در سراسر جهان حدود ۴۲۵ میلیون فرد ۲۰ تا ۷۹ ساله به این بیماری مبتلا هستند. تخمین زده می‌شود که این تعداد تا سال ۲۰۴۵ به ۶۲۹ میلیون نفر برسد. با توجه به یافته‌هایی که اخیراً به دست آمده علائم دیابت می‌تواند بیش از ۲۰ سال قبل از تشخیص بیماری شناسایی شود.
به منظور انجام این مطالعه ژاپنی حدود ۲۷ هزار فرد سالم و غیردیابتی با میانگین سنی ۴۹ سال بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ مورد پیگیری قرار گرفتند. در مدت انجام این مطالعه ۱۰۶۷ نفر به دیابت مبتلا شدند.
با بررسی نتایج به دست آمده مشخص شد که افزایش قند خون ناشتا (FBS)، بالا بودن نمایه توده بدنی (BMI) و اختلال در حساسیت به انسولین سال‌ها قبل از تشخیص دیابت و حتی پیش دیابت (پردیابت) قابل مشاهده است. BMI شاخصی است که از آن برای تشخیص ابتلا به چاقی استفاده می‌شود.
به عنوان مثال، ۱۰ سال قبل از تشخیص بیماری میانگین قند خون ناشتای افرادی که بعدها به این بیماری مبتلا شدند ۱۰۱/۵ میلی‌گرم در دسی لیتر (mg/dL) بود. در حالیکه در آن زمان میانگین قند خون افرادی که به این بیماری مبتلا نشدند mg/dL 94/5 بود.
به همین ترتیب، میانگین قند خون افرادی که به دیابت مبتلا شدند ۵ و ۱ سال قبل از تشخیص بیماری به ترتیب ۱۰۵ و ۱۱۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود. درحالیکه میانگین قند خون افرادی که مبتلا نشدند در همین زمان‌ها mg/dL 94 بود.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد سال‌ها قبل از آن که افراد به پیش دیابت مبتلا شوند باید قند خون آن‌ها اندازه‌گیری شده و به وضعیت وزن آن‌ها توجه شود. در این صورت می‌توان به کمک تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و در صورت لزوم درمان چاقی خطر ابتلا به بیماری را کاهش داد.
منبع:
Presented at European Association for the Study of Diabetes (EASD) Annual Meeting in Berlin, Germany, 2018.
