کاهش و یا افزایش بیش از حد آهن در خون می‌تواند سلامتی را در معرض خطر قرار دهد. از سرم به منظور تعیین میزان آن استفاده می‌شود. سرم مایعی است که بعد از جدا کردن عوامل لخته کننده و سلول‌های خونی از نمونه خون باقی می‌ماند. اندازه‌گیری میزان آهن سرم یک آزمایش نسبتاً ساده است. ممکن است قبل از انجام آزمایش لازم باشد ۱۲ ساعت ناشتا باشید و یا از دریافت برخی داروها اجتناب نمایید.
میزان این ماده معدنی در سرم به صورت میکروگرم در دسی‌لیتر (mcg/dL) بیان می‌شود. علاوه بر این آزمایش، ممکن است میزان ترانسفرین سرم نیز اندازه‌گیری شود. ترانسفرین نوعی پروتئین بوده و مسئول انتقال آهن در سرم است. واحد اندازه‌گیری ترانسفرین میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) است.
آزمایش معمول دیگری که ممکن است انجام شود ظرفیت تام اتصال آهن (TIBC) است که بر حسب mcg/dL بیان می‌شود. TIBC نشان دهنده مقدار آهنی است که ترانسفرین می‌تواند در خون به آن متصل شود.
میزان طبیعی آزمایشات از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت است، اما به طور کلی عبارت است از:
• ظرفیت تام اتصال آهن: ۲۶۲ تا ۴۷۴ میکروگرم در دسی‌لیتر
• کل آهن سرم: در زنان و مردان به ترتیب ۲۶ تا ۱۷۰ و ۷۶ تا ۱۹۸ میکروگرم در دسی‌لیتر
• اشباع ترانسفرین: ۲۰۴ تا ۳۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
علل کاهش یا افزایش غیرطبیعی
مقادیر کم آهن نشان می‌دهد که فرد یا در رژیم غذایی خود به میزان کافی از این ماده معدنی دریافت نمی‌کند و یا بدن وی قادر به استفاده مناسب از آن نیست. در زنان قاعدگی‌های سنگین ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشد.
سایر علل کمبود عبارتند از:
• از دست دادن خون از طریق دستگاه گوارش و یا سایر نقاط بدن
افزایش بیش از حد آهن در خون می‌تواند نشان دهنده دریافت بیش از حد آن باشد. همچنین ممکن است در مبتلایان به بیماری هموکروماتوز ارثی رخ دهد.
سایر علل افزایش بیش از حد عبارتند از:
• بیماری مزمن کبدی، مانند سیروز کبدی، نارسایی کبدی و هپاتیت
• مسمومیت با آهن، ناشی از مصرف مقادیر زیاد مکمل آن
• کم خونی همولیتیک که در آن سلول‌های قرمز خون به طور غیرطبیعی تجزیه شده و تعداد آن‌ها کم می‌شود.
• دریافت خون به طور مکرر
درمان
در افراد مبتلا به کمبود ممکن است نیاز به تغییر رژیم غذایی و یا دریافت مکمل وجود داشته باشد. برخی مواد غذایی غنی از آهن عبارتند از: جگر گاو، گوشت قرمز، سبزیجات برگ سبز تیره و لوبیاها. آهن موجود در غذاهای حیوانی نسبت به غذاهای گیاهی قابلیت جذب بهتری در روده دارند.
در افرادی که میزان این ماده معدنی بالا است باید دریافت آن از طریق رژیم غذایی محدود شود. همچنین باید از دریافت مکمل ویتامین C اجتناب کنند، زیرا سبب افزایش جذب آهن می‌شود. با این حال، اجتناب از مصرف این مکمل در اغلب موارد ضروری نیست.
اگر علت افزایش این ماده معدنی بیماری مزمن کبدی است، فرد باید از انجام هر کاری که سبب آسیب بیشتر کبد می‌شود اجتناب کند (به عنوان مثال مصرف الکل).
افراد دارای مقادیر بیش از حد آهن ممکن است نیاز به انجام فلبوتومی یا فصد داشته باشد. در این روش خون از بدن آن‌ها خارج شود.
