کم خونی فقر آهن – کمبود آهن

کم خونی فقر آهن (آنمی فقر آهن) شایع‌ترین نوع کم خونی، به خصوص در کشورهای در حال توسعه، است. دختران نوجوان و زنان باردار بیش از سایر افراد جامعه در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن قرار دارند.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۱ از هر ۳  زن غیرباردار ۱ نفر (معادل حدود ۵۰۰ میلیون زن در سرتاسر جهان) به کم خونی مبتلا بوده است. گفته می‌شود که حداقل نیمی از موارد ابتلا به کم خونی به علت کمبود آهن ایجاد شده است.

وجود این ماده مغذی در بدن به انجام بسیاری از فرآیندهای پیچیده در بدن کمک کرده و امکان ادامه زندگی را به انسان می‌دهد.

آهن به عنوان یک ماده معدنی در ساختمان دو پروتئین مهم به نام‌های هموگلوبین و میوگلوبین وجود دارد. هموگلوبین به سلول‌های قرمز خون (RBC) کمک می‌کند تا اکسیژن را از ریه‌ها به سایر نقاط بدن برسانند. میوگلوبین در ذخیره‌سازی و رساندن اکسیژن به عضلات بدن نقش دارد.

از سایر وظایف آهن می‌توان به مشارکت در ساخت هورمون‌ها، تاندون‌ها و سایر بافت‌های همبند اشاره کرد. این ماده مغذی به عملکرد سیستم ایمنی بدن کمک کرده و در ساخت آنزیم‌های بدن نقش دارد. عملکرد شناختی در کودکان نیز وابسته به وجود آهن در بدن است.

اگر میزان دریافت آهن شما کمتر از مقادیر توصیه شده باشد به تدریج به کمبود آهن و سپس کم خونی ناشی از آن مبتلا می‌شوید. به عبارت دیگر، کاهش شدید ذخایر آهن بدن منجر به بروز کم خونی می‌شود.

مراحل اولیه ابتلا به کمبود آهن ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. زیرا در این مرحله بدن سعی می‌کند از آهن ذخیره شده در عضلات، استخوان‌ها، کبد و … استفاده کند. هنگامی که این ذخایر تمام شوند اندازه سلول‌های قرمز خون کوچک شده و هموگلوبین کمتری را حمل می‌کنند. در نتیجه اکسیژن کمتری در اختیار بخش‌های مختلف بدن قرار می‌گیرد.

با گذشت زمان و در صورت ابتلا به کم خونی فقر آهن شما ممکن است علائمی مانند خستگی، ضعف، افزایش ضربان قلب، سرد شدن دست‌ها، رنگ پریدگی پوست، سردرد و مشکلات گوارشی را تجربه کنید.

تضعیف سیستم ایمنی احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. کم‌ خونی بر روی قدرت تفکر و حافظه نیز تاثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به کم خونی با اختلال در یادگیری مواجه می‌شوند.

برخی علل بروز کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن عبارتند از:

• رژیم غذایی نامناسب و دریافت ناکافی گوشت، ماکیان و ماهی

• از دست دادن خون به علت جراحت یا بیماری (مانند زخم‌های گوارشی یا سرطان روده بزرگ)

• زن بودن: احتمال ابتلا به کم‌ خونی در زنان در مقایسه با مردان بیشتر است. زیرا در دوران عادت ماهیانه مقداری خون از دست می‌دهند. در دوران بارداری نیز احتمال کمبود آهن بیشتر است.

• دوران سالمندی به علت کاهش اشتها و دریافت ناکافی مواد غذایی

این ماده معدنی در گوشت، ماکیان، غذاهای دریایی، حبوبات، سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و میوه‌های خشک وجود دارد. برخی نان‌ها و غلات صبحانه نیز ممکن است با آهن غنی شده باشند.

میزان نیاز به این ماده معدنی در مردان ۸ میلی‌گرم در روز است. زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله باید روزانه ۱۸ میلی‌گرم آهن دریافت کنند. میزان نیاز در دوران بارداری و شیردهی به ترتیب ۲۷ و ۱۰ میلی‌گرم در روز است. زنان بالای ۵۰ سال نیز باید روزانه ۸ میلی‌گرم آهن دریافت کنند.

آهن موجود در سبزیجات به خوبی غذاهای حیوانی جذب نمی‌شود. به همین علت میزان نیاز گیاهخواران به این ماده معدنی دو برابر سایر افراد است. زنان (۱۹ تا ۵۰ سال) و مردان گیاهخوار باید روزانه به ترتیب ۳۲ و ۱۴ میلی‌گرم از این ماده معدنی را دریافت کنند.

ویتامین C موجود در پرتقال، توت‌فرنگی، بروکلی و فلفل دلمه‌ای به افزایش جذب آهن موجود در مواد غذایی گیاهی کمک می‌کند.

معمولاً زنان یائسه و مردان نیازی به دریافت مکمل آهن  ندارند. مابقی افراد اگر از یک رژیم غذایی سالم و متنوع پیروی کنند نیازی به دریافت مکمل آهن ندارند.

در دوران بارداری نیاز به این ماده مغذی افزایش می‌یابد. در صورتی که نیاز مادر به آن تامین نشود ممکن است نوزاد زودتر از موعد و یا با وزن کم متولد شود. بنابراین به اغلب زنان باردار توصیه می‌شود در این دوران از مکمل آهن استفاده کنند.

اگر نوزاد زودتر از موعد متولد شود و یا کم وزن باشد به مقدار کافی ذخیره آهن در بدن وی وجود ندارد. حتی در نوزادانی که به موقع متولد می‌شوند نیز این ذخایر بعد از چند ماه تخلیه می‌شود. به همین علت از حدود ۶ ماهگی مصرف مکمل این ماده معدنی برای شیرخواران شروع می‌شود.

 در بزرگسالان میزان دریافت روزانه آهن نباید از ۴۵ میلی‌گرم در روز بیشتر باشد. دریافت بیش از حد این ماده مغذی با علائم گوارشی مانند یبوست و تهوع همراه است. همچنین می‌توانید مانع جذب روی در روده شود. دریافت بیش از حد مکمل آن در کودکان زیر ۶ سال می‌تواند خطرناک باشد.