امروزه یکی از مشکلات مهم در سطح جهان افزایش شیوع سندرم متابولیک در کودکان است. به منظور تشخیص سندرم متابولیک لازم است از ۵ عامل خطر حداقل ۳ مورد آن در فرد مشاهده شود.
مورد۱ و ۲ مربوط به اختلال چربی‌های خون است شامل: افزایش تری‌گلیسرید خون به بالاتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و کاهش کلسترول خوب (HDL) که در مردان به کمتر از ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در زنان به کمتر از ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد.
مورد ۳ و ۴ مربوط به افزایش فشارخون به بالای ۱۳۰/۸۵ میلی‌متر جیوه و افزایش قند خون ناشتا به بالاتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. مورد ۵ نیز ابتلا به چاقی شکمی است.
افزایش سن، ابتلا به اضافه وزن و چاقی، داشتن رژیم غذایی ناسالم و بی‌تحرکی احتمال بروز این سندرم را افزایش می‌دهد. کنترل و درمان این بیماری بیشتر بر مداخلات غیردارویی متکی است.
فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن حتی به میزان ۵ تا ۱۰ درصد و رژیم غذایی سالم به بهبود آن کمک می‌کنند. اگر با تغییر سبک زندگی سندرم متابولیک بهبود نیافت ممکن است پزشک اقدام به تجویز دارو نماید.
آمارها نشان می‌دهد که از هر ۱۰ کودک ۱ نفر به سندرم متابولیک مبتلا است. سندرم متابولیک احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی – عروقی را در سال‌های بعدی زندگی افزایش می‌دهد. بنابراین، با شناسایی کودکان در معرض خطر و تغییر سبک زندگی آن‌ها می‌توان از بروز این مشکلات پیشگیری نمود.
تشخیص چاقی و سندرم متابولیک در کودکان
متاسفانه در قرن حاضر تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی به شدت افزایش پیدا کرده است. به طوریکه هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه چاقی کودکان به یک مشکل همه‌گیر تبدیل شده است. به همین علت محققان همواره به دنبال یافتن راهکارهایی برای تشخیص و پیشگیری از چاقی در کودکان هستند.
چاقی زمانی رخ می‌دهد که میزان انرژی که از طریق مصرف غذاها وارد بدن می‌شود از انرژی سوزانده شده طی انجام فعالیت‌های مختلف بیشتر باشد. این عارضه نه تنها در بزرگسالان، بلکه در میان کودکان و نوجوانان، نیز مشاهده می‌شود. بروز اضافه وزن در کودکان می‌تواند عوارض جسمی و روانی – اجتماعی را به همراه داشته باشد.
دلایل ابتلای کودکان به اضافه وزن و چاقی متعدد است. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به ژنتیک، تغذیه ناسالم و پرکالری و نداشتن فعالیت بدنی و همچنین در برخی موارد مشکلات هورمونی اشاره کرد.
معمولاً والدین چاق دارای فرزندان چاقی هستند. بخشی از این امر می‌تواند به علت وراثت باشد. اما حتی در افرادی که ژن چاقی دارند پیروی از یک سبک زندگی سالم می‌تواند به حفظ تناسب اندام منجر شود.
احتمال اینکه این کودکان در آینده و با افزایش سن به بیماری‌هایی مانند سندرم متابولیک، آسم، مشکلات مرتبط با استخوان و مفصل، دیابت نوع ۲ و برخی از سرطان‌ها مبتلا شوند، بیشتر است. از سوی دیگر، احتمال بروز مشکلاتی مانند کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی در این افراد بالاتر خواهد بود.
یک عامل بسیار مهم که احتمال ابتلا به سندرم متابولیک و در نتیجه خطر بروز بیماری قلبی – عروقی را افزایش می‌دهد چاقی (به خصوص تجمع چربی در ناحیه شکم) است.
نمایه توده بدنی (BMI) شاخصی است که به کمک آن افراد مبتلا به اضافه وزن و چاقی شناسایی می‌شوند. BMI از تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می‌آید.
استفاده از BMI در برخی موارد مورد انتقاد قرار گرفته است. زیرا به کمک آن نمی‌توان میزان توده چربی و بدون چربی افراد و همچنین ابتلا به چاقی شکمی را به تفکیک مشخص کرد.
از آنجاکه چاقی شکمی می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی را افزایش دهد شاخص دیگری تحت عنوان نسبت دور کمر به قد (WHtR) به وجود آمده است.
اخیراً محققان نشان داده‌اند که در هنگام ارزیابی کودکان پیش دبستانی از نظر ابتلا به اضافه وزن باید علاوه بر BMI شاخص WHtR نیز مورد توجه قرار گیرد. زیرا اگر BMI به تنهایی استفاده شود قادر به شناسایی کودکان مبتلا به چاقی شکمی نخواهد بود.
برای انجام مطالعه فوق که در مجلهPediatric Research منتشر شده بیش از ۱۵۰۰ کودک ۵ ساله شرکت کردند. قد، وزن و دور کمر این کودکان در فواصل زمانی معین اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد نمایه توده بدنی ۵۵ درصد کودکانی را که به چاقی شکمی مبتلا هستند، در محدوده وزن طبیعی نشان می‌دهد.
با توجه به این نتایج اگر در زمان ارزیابی کودکان فقط BMI مورد استفاده قرار گیرد ممکن است قادر نباشد کودکانی را که در آینده در معرض ابتلا به بیماری قلبی – عروقی قرار دارند، شناسایی کند. با این حال، از آنجاکه امروزه شاخص WHtR به صورت روتین مورد استفاده قرار نمی‌گیرد باید تحقیقات بیشتری در مورد آن انجام شود.
درمان و پیشگیری از چاقی در کودکان
یک راهکار موثر برای حفظ وزن کودکان در محدوده طبیعی انجام فعالیت بدنی است. بدین منظور سعی کنید زمان تماشای تلویزیون و استفاده از کامپیوتر، تبلت و تلفن همراه را محدود کنید. فعالیت‌هایی که کودک شما به آن‌ها علاقه دارد را شناسایی کرده و شرایطی را فراهم کنید که حداقل روزی یک ساعت فعالیت بدنی انجام دهد.
رژیم غذایی نیز نقش مهمی در کنترل وزن، هم در کودکان و هم در بزرگسالان، دارد. به منظور پیشگیری و درمان چاقی توصیه می‌شود از مصرف لبنیات و انواع گوشت‌های پرچرب خودداری شود.
از روغن گیاهی مایع در حد تعادل برای پخت مواد غذایی استفاده شود. مصرف غذاهای سرخ شده و فست فودها به حداقل برسد. همچنین کودکان به مصرف میوه‌ها و سبزیجات به عنوان میان وعده تشویق شوند.
منبع:
Annelie Lindholm et al. Pediatric Research 2018.
