[Zohre Azimi]

جینکو درختی است برگ ریز که قدیمی ترین گونه‌ی گیاهی به جای مانده در جهان می‌باشد. بعضی، قدمت وجود آن را بیش از 200 میلیون سال سال می‌دانند. با توجه به قدمت درخت آن را به نام فسیل زنده یاد می‌کنند . این درخت ارتفاعی تا 37 متر و قطری تا حدود یک متر را می‌تواند دارا باشد. عمر درخت گاهی تا هزار سال می‌رسد. برگ‌های این درخت بسیار ظریف و زیبا و به شکل بادبزن هستند. برگ جینکو دارای رنگ سبز نسبتاً روشن بوده و همین رنگ به درخت زیبایی خاصی می‌دهد.

میوه‌ی جینکو دارای قسمت گوشتی آب دار با بوی بد بوده و دانه‌ای در وسط آن است. این دانه شبیه دانه‌ی بادام می‌باشد و در بعضی از مناطق آسیا به عنوان خوراکی به فروش می‌رسد. این درخت، بومی چین بوده و در ژاپن نیز گسترش دارد. کشت جینکو در سال‌های اخیر در مناطق مختلفی از جهان از جمله در ایران معمول گشته است. این درخت دارای رشد بسیار کند و آرامی می‌باشد.

جینکو در چین به نام پنجه اردک گفته می‌شود؛ چرا که شباهت زیادی به آن دارد. این گیاه از قدیم به عنوان یکی از گیاهان با اهمیت چین محسوب می‌شده و برای آن آثار تقویت کننده‌ی قلب و ریه قایل بوده‌اند. در اسناد باقی مانده از طب چین قدیم این گونه استنباط می‌شود که پودر برگ‌های آن را به منظور درمان آسم به طریقه ی استنشاقی استفاده می‌کرده اند. در دست نوشته‌های سانسکریت از اثرات عصاره‌ی این گیاه به عنوان اکسیر طولانی کننده عمر یاد شده است.

ترکیبات مهم:

قسمت مورد استفاده‌ی جینکو برگ‌های آن می‌باشد که ترکیبات آن به شدت تحت تأثیر فصل برداشت آن است. بیش‌ترین درصد مواد و تغییرات آن، مربوط به فصل پاییز می‌باشد. به طور خلاصه ترکیبات مهم آن شامل موارد زیر است:

* فلاونوئیدها: بیش از 40 فلاونوئید مختلف تاکنون در برگ‌ها شناخته شده اند که شامل بیلوبتین، جینکتین، ایزوجینکتین، سیادوپیتی زین، کورستین، کامفرول و ایزورامنتین می‌باشند.

* ترپنوئیدها که بیش تردی ترین هستند شامل بیلوبالید، و جینگولیدهای A، B، C، J و M می‌باشند.

* اسیدهای آلی که از جمله اسید شیکمیک، اسید وانیلیک، اسید آسکوربیک، اسید پاراکوماریک و مشتقات اسید بنزوئیک هستند.

* ترکیبات دیگر از جمله کربوهیدرات، الکل‌ها، کربورهای خطی و کتون‌های دانه که دارای حدود 38 درصد کربوهیدرات، 4 درصد پروتئین، 2 درصد چربی، آلکالوئیدها، اسید آمینه، گلوکزیدهای سیانوژنیک و فنل‌ها است.

اصولا عصاره‌ی جینکو را بر حسب وجود 24 درصد فلاونویید گلوکزیدها استاندارد می‌نمایند.

اثرات مهم:

بیش از 400 تحقیق کلینیکی بر روی خواص جینکو صورت گرفته که اطلاعات مهمی از آن‌ها به دست آمده است؛ از جمله این که اثرات عصاره جینکو به مراتب از اجسام خالص شده ی آن بیش تر است و این نشان می‌دهد که اثرات سینرژیسم بین ترکیبات مختلف آن وجود داشته و دارای اهمیت است. آزمایش‌های مختلفی که بر روی انسان و حیوان صورت گرفته به طریق خوراکی و به شکل قطره و کپسول بوده است.

از اثرات تایید شده ی جینکو که دارای اهمیت می‌باشند موارد زیر را می‌توان نام برد:

1- تحریک گردش خون مغزی: نارسایی گردش خون در مغز می‌تواند باعث دلهره، استرس، کمی حافظه، مشکلات شنوایی و کاهش تمرکز شده که این مواد می‌توانند با جینکو تخفیف یافته و یا درمان شوند. مصرف عصاره‌ی جینکو در 70 درصد از بیماران باعث افزایش جریان خون مغزی شده است. بر اساس یک تحقیق در 112 نفر که نقصان گردش خون مغزی داشته اند و متوسط سن آن‌ها 5/70 سال بود، مصرف روزانه ی 120 میلی گرم عصاره‌ی جینکو به مدت یک سال باعث کاهش گیجی، سردرد و افزایش حافظه‌ی کوتاه مدت شد. حدود 40 کار کلینیکی در مورد استفاده‌ی 120 میلی گرم روزانه عصاره جینکو به مدت 4 تا 6 هفته صورت گرفته که همگی افزایش گردش خون مغزی را نشان دادند.

2- مصرف عصاره‌ی جینکو به عنوان کاهش استرس و دلهره موثر بوده است.

3- در افزایش حافظه موثر است.

4- تحریک گردش خون عمومی به خصوص در افراد مبتلا به آسم را باعث می‌شود.

5- خاصیت آنتی اکسیدان و محافظت از اعصاب را دارا است.

6- تاثیر درمانی مثبتی در حالات جنون (حالاتی شبیه به آلزایمر) دارد.

در تحقیقات اخیر بسیاری از دلایل اثرات بالا به اثبات رسیده است از جمله این که عصاره‌ی جینکو در سلول‌ها، بهره‌وری گلوکز و اکسیژن را زیاد می‌کند و در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد نقش مهمی دارد. هم چنین از نظر بالا بردن استقامت جدار سلول‌ها دارای اثرات مثبت است. افزون بر این ثابت شده که میزان اسیدهای چرب اشباع نشده‌ی اعصاب از دیگر اعضای بدن بیش‌تر بوده و به همین دلیل نیز در معرض تخریب به وسیله‌ی رادیکال‌های آزاد قرار می‌گیرند؛ لذا علت محافظت عصبی جینکو به دلیل اثرات خنثی کننده‌ی رادیکال‌های آزاد، روشن می‌شود.

از اثرات دیگر جینکو ضد تجمع پلاکت‌هاست که به علت اثر مستقیم بر روی جدار سلول‌ها و اثر آنتی‌اکسیدانی آن است. هم چنین در این ارتباط باعث افزایش سنتزپروستاسیکلین و سنتز ماده ی 2PAF می‌شود.

جذب و انتشار عصاره‌ی جینکو:

فارماکوکینتیک عصاره‌ی جینکوی مارک دار در موش آزمایش شده و نشان داده است که مصرف خوراکی آن دارای 60 درصد جذب می‌باشد. فلاونوئیدهای ظاهر شده در آئورت، چشم، پوست و ریه‌ها دو تا سه برابر میزان موجود در خون می‌باشند. میزان مواد مذکور در عضله‌ی قلب دو برابر عضلات دیگر بود. هم چنین 72 ساعت پس از مصرف میزان مواد موثر جینکو در هیپوتالاموس 5 برابر میزان موجود در خون را نشان می‌داد. میزان همین مواد در نقاط دیگر مغز به اندازه‌ی هیپوتالاموس جذب نداشتند.

موارد مورد استفاده‌ی کلینیکی: سرگیجه، سردرد، وزوز گوش، افسردگی، کاهش هوشیاری، فراموشی، کری حلزونی، آلرژی و ضعف (ضعف بسیاری از اعضای مربوط به کاهش خون رسانی به آن‌هاست؛ لذا وقتی این مسئله جبران می‌شود، ضعف این اعضا کاهش یافته یا از بین می‌رود).

در دست نوشته‌های سانسکریت از اثرات عصاره‌ی این گیاه به عنوان اکسیر طولانی کننده عمر یاد شده است

مقدار و طریقه ی مصرف:
اکثر محصولات جینکوی استاندارد حاوی 24 درصد فلاوگلوکزید جینکو است. مقدار مصرف آن 40 تا 80 میلی گرم هر بار و تا سه نوبت در روز است (جمعا تا 240 میلی گرم در روز).

آزمایش‌های کلینیکی نشان داده است که مصرف فرآورده‌های جینکو حداقل باید 12 هفته ادامه یابد تا آثار آن ظاهر شود. البته در مواردی پس از دو تا سه هفته تاثیر آن در افراد ظاهر شده است.

سمیت:

جینکو داروی بی خطری است. در 44 تحقیق که جمعا 9772 نفر در آن مورد آزمایش بودند، عوارض جانبی بسیار محدودی مشاهده شده که شامل 21 مورد مشکلات روده ای- معده ای، هفت مورد سردرد و شش مورد گیجی بوده است. البته میوه ی جینکو که از آن دارو تهیه نمی‌شود دارای عارضه‌ی جانبی از جمله التهاب از دهان تا مقعد، مشکلات روده ای- معده ای و عوارضی مانند سماق‌های سمی است.

مهم‌ترین اثرات گزارش شده جینکو:

ضد تجمع پلاکت‌ها، ضد آلرژی، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد آرتریت، ضد آسم، ضد سرطان، ضد شکنندگی مویرگ‌ها، ضد تشنج، ضد افسردگی، ضد ادم (خیز)، ضد ورم، ضد جنون (ضد دیوانگی)، ضد کم خونی، ضد اکسیدان، ضد کرم، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد سرفه، کاهش دهنده‌ی اضطراب، قابض، بازکننده‌ی برونش‌ها، محافظ قلب، محرک گردش خون، تشنج آور، کاهش دهنده‌ی چربی خون، افزایش دهنده‌ی حافظه، محافظ اعصاب، محرک گردش خون مغزی، محافظت کننده از اثرات مضر اشعه‌ها، گشاد کننده‌ی رگ‌ها و جلوگیری کننده از لخته شدن خون.

نکات قابل توجه:

1- فرآورده‌های صنعتی مختلفی از جمله قرص، کپسول و قطره از عصاره‌ی برگ جینکو تهیه شده که توصیه می‌شود تنها از این گونه محصولات استاندارد استفاده شود، نه از برگ گیاه و دم کرده یا جوشانده‌ی آن.

2- مهم‌ترین استفاده‌ی درمانی از محصولات جینکو در جلوگیری از فراموشی است؛ ولی باید دانست که این دارو درمان کننده‌ی قاطع و کامل نمی‌باشد. این محصولات می‌توانند سرعت رسیدن به فراموشی را کاهش داده و یا به تأخیر اندازند، ضمن این که به عنوان جلوگیری نیز مصرف می‌شوند.

3- مصرف محصولات جینکو در حد دارویی دارای عارضه‌ی جانبی نبوده و یا به صورت محدود گزارش شده که شامل حساسیت‌های پوستی، اسهال، سردرد، بی خوابی، اضطراب، تهوع و مشکلات روده و معده می‌باشد. این عوارض ماندگار نبوده و با قطع مصرف دارو بر طرف می‌شود.

منبع: کتاب گیاهان دارویی و گیاه درمانی

[نویسنده]

نوشته‌ها