تعریف
دیابت بارداری به شرایطی گفته می شود که افزایش سطح گلوکز خون برای اولین بار در طی دوره بارداری تشخیص داده می شود. دیابت بارداری ، تقریبا در ۴% از بارداری ها بروز می کند. علت دقیق دیابت باردای مشخص نیست ولی وجود برخی سرنخها شما در تشخیص زودرس این بیماری کمک می نماید. با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و نیز مادر باردار می تواند داشته باشد ، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری می باشد.
علل
تقریبا در اکثر زنان به دلیل تغییرات هورمونی ای که در طی بارداری ایجاد می گردد درجاتی از اختلال در عدم تحمل گوکز مشاهده می گردد. بدین معنا که سطح گلوکز خون آنها افزایش می یابد ولی به اندازه ای افزایش نمی یابد که بتوان آن را بیماری دیابت در نظر گرفت. در طی ۳ ماهه سوم بارداری تغییرات هورمونی مذکور، زن باردار را در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار می دهد. در طی بارداری افزایش یک سری از هورمون های مترشحه از جفت (جفت : اندام ارتباطی ای در ناحیه ناف نوزاد می باشد که مشابه یک ریسمان نوزاد را به رحم مادر متصل می کند ) به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه به پیشرفت رشد جنین کمک می کنند. بخش دیگری از هورمون هایی که در جفت تولید می شوند در جهت پیشگیری از افت قندخون مادر ، عمل می کنند و این دسته از هورمونها به وسیله متوقف کردن عملکرد انسولین ، عمل می کنند. لذا در طی بارداری این هورمونها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش سطح گلوکز خون) را فراهم می کنند.
در مقابل، بدن شما برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا گلوکز به درون سلول ها منتقل شوند و برای تولید انرژی در اختیار سلولهای بدن شما قرار گیرند. سلولهای موجود در لوزالمعده مادران، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود ۳ برابر حد نرمال) را برای غلبه بر اثر هورمونهای بارداری بر قند خون دارند. اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی (برای غلبه بر اثر هورمونهای افزایش دهنده قند خون) ترشح کند، میزان قند خون افزایش می یابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می گردد.
عوارض
دیابت می تواند برای روی رشد و نمو جنین در طی بارداری اثر داشته باشد. در اوایل بارداری ، دیابت مادر می تواند منجر به نقص های مادرزادی و افزایش خطر سقط جنین گردد. بسیاری از نواقص مادرزادی اثرات نامطلوبی را بر ارگان های مهم بدن مانند مغز و قلب دارند.
در طی سه ماهه دوم و سه ماهه سوم بارداری ، دیابت مادر می تواند منجر به تغذیه بیش از حد و رشد زیاد از حد کودک گردد. داشتن نوزاد بزرگ و با وزن بالا خطر زایمان های پردرد و سخت را افزایش می دهد. برای مثال نوزاد های بزرگ اغلب برای تولد نیاز به عمل سزارین دارند و اگر به طور طبیعی متولد شوند خطر آسیب به ناحیه شانه آنها وجود داردو وزن بالای نوزاد همچنین تاخیر در زمان زایمان و خطرات کمبود اکسیژن مغز نوزاد را باعث می شود. به علاوه وقتی جنین بیش از حد تغذیه گردد و در نتیجه به دنبال آن سطوح انسولین خونش افزایش یابد، پس از زایمان، احتمال افت شدید قند خون در نوزاد وجود دارد، چرا که دیگر آن مقادیر بالای قند خون را از خون مادر دریافت نخواهد کرد.
با توجه به عوارض فوق بهترین اقدام پیشگیری از وقوع دیابت بارداری است. ولی اگر به هر دلیل مبتلا به دیابت بارداری شدید، با یک درمان مناسب می توانید علی رغم ابتلا به دیابت، یک نوزاد سالم به دنیا بیاورید.
افراد در معرض خطر
عوامل زیر خطر ابتلا به دیابت بارداری در طی دوره بارداری را افزایش می دهند:
- داشتن اضافه وزن قبل از بارداری( اگر چنانچه وزنتان از وزن ایده آل ۲۰% و یا بیشتر ، بالاتر است)
- اگر از نژاد ها و اقوامی با خطر بالا برای ابتلا به دیابت هستید (برای مثال: در آمریکا سیاه پوستان،یا در کشور ما اقوامی که میزان بارداری در آنان بیشتر است یا هموطنان یزدی و…)
- وجود قند در ادرار.
- اختلال تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا ( در این شرایط سطوح گلوکز خون بالا است ولی به حدی بالا نیست که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت. به این حالت مرحله قبل از دیابت گفته می شود)
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت( اگر مادر و پدر یا برادر و خواهر شما دیابت داشته باشند.)
- سابقه تولد نوزاد بیش از ۴ کیلوگرم در گذشته.
- سابقه تولد نوزاده مرده در گذشته.
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری گذشته میزان خطر دیبات بارداری را در دفعه بعد ۲-۳ برابر می نماید.
- داشتن مایع آمنیوتیک بیش از حد (شرایطی که پلی هیدرآمینوس نامیده می شود)
بسیاری از زنانی که دیابت بارداری در آنان توسعه می یابد هیچ یک از ریسک فاکتورهای شناخته شده ابتلا به دیابت بارداری را ندارند.
تشخیص
زنانی که در معرض خطر دیابت بارداری هستند باید هرچه سریع تر به منظور شناخت دیابت بارداری در طی دوران بارداری، غربالگری گردند. و تمام زنان دیگر نیز می بایست در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری به منظور بررسی دیابت بارداری غربالگری گردند.
به منظور غربالگری دیابت ، یک تست به نام تست تحمل گلوکز خوراکی انجام خواهد گرفت. این تست شامل نوشیدن سریع یک نوشیدنی شیرین که شامل ۵۰ گرم گلوکز است ، می باشد. بدن این گلوکز را به سرعت جذب می کند که موجب افزایش سطوح گلوکز خون در طی ۳۰-۶۰ دقیقه می گردد. یک ساعت پس از نوشیدن محلول شیرین ، یک نمونه خون از رگی در بازوی شما گرفته خواهد شد. نمونه خون نشان می دهد که چه میزان از محلول قندی متابولیزه شده است. (توسط بدن فرآوری شده است)
سطوح گلوکز خون برابر و یا بیشتر از ۱۴۰ میلی گرم/دسی لیتر به عنوان مقادیر غیر طبیعی و نامناسب در نظر گرفته می شوند. اگر جواب تست خون شما برای تحمل گلوکز خوراکی نامناسب باشد تست دیگری پس از ۸-۱۰ ساعت ناشتایی در شما (تست قند خون ناشتا) انجام خواهد گرفت.
با توجه به عوراضی که دیابت بارداری می تواند به همراه داشته باشد، در زنان با خطر بالای ابتلاء به دیابت بارداری ، به دنبال مشاهده نتایج طبیعی یک تست غربالگری، به منظور تایید تشخیص یک تست غربالگری دیگر نیز در هفته ۲۴ -۲۸ بارداری انجام خواهد گرفت.
کنترل بیماری
برای کنترل دیابت بارداری اقدامات به شرح زیر توصیه می گردد:
- پایش منظم سطح قند خون در طی روز (در مراحل اولیه توصیه می گردد که ۴ بار در روز قند خون را با دستگاههای اندازه گیری قند خون کنترل نمایید: قبل از صبحانه و ۲ ساعت پس از هر وعده غذایی، برخی مواقع پایش قند خون قبل از همه وعده های غذایی نیز ممکن است لازم گردد. البته بعد از طی مرحله حاد نیاز به این میزان اندازگیری نخواهد بود)
- بررسی ادرار به منظور وجود کتونها (یک نوع اسید که وجود آن در ادرار نشان می دهد دیابت شما تحت کنترل نمی باشد)
- از رهنمودهای غذایی ای که پزشک معالجتان به شما دستور داده است ، پیروی کنید . نظم غذایی یکی از مهمترین موارد در کنترل قند خون در طی ساعات روز خواهد بود. بر همین اساس از شما خواسته می شود تا دریافت کالری تان را در چند نوبت در طی روز توزیع کنید.
- پس از کسب اجازه پزشک معالجتان، فعالیت بدنی و ورزش داشته باشید. داشتن پیاده روی به طور منظم در کنترل سطح قند خون بسیار مفید خواهد بود. برای جلوگیری از بروز عوراض در تعیین و نوع فعالیت بدنی حتما با پزشکتان مشورت نمایید.
- روند افزایش وزنتان را بررسی کنید. در طی دوران بارداری میزان افزایش وزن باید بین ۷- ۱۴ کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز می نمایند این میزان افزایش وزن بویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید حداقل باشد.
- در صورت نیاز انسولین مصرف کنید . انسولین تنها داروی دیابتی است که مصرف آن در طی بارداری در صورت عدم کنترل قند خون توصیه می گردد.
- افزایش فشار خونتان را کنترل کنید.
پایش قند توسط خود بیمار
پایش سطح گلوکر خونتان در طی دفعات معین در طی روز به شما کمک می کند تا تخمین بزنید که آیا الگوی رژیم غذایی و فعالیت بدنی ای که دارید برای کنترل سطح قند خون شما مفید است و یا نیاز به تجویز انسولین اضافی برای حفظ رشد و نمو صحیح در فرزندتان می باشد. پزشک معالجتان از شما خواهد خواست که گزارش های ثبت مصرف غذای روزانه خود را حفظ کنید و نیز از شما خواهند خواست که با ثبت مصرف قند و شکر خانگی خود، از مصرف بی رویه قندهای ساده پرهیز نمایید.
پایش قند خون شما شامل مراحل پیچیده ای نخواهد بود: با ایجاد خراش ظریف در نوک انگشتتان با یک ابزار نوک تیز ( لانست: ابزاری شبیه یک سوزن کوچک و نوک تیزکه دردی را برای شما به همراه نخواهد داشت) و چکاندن یک قطره خون بر روی صفحه باریک تست و استفاده از یک گلوکو متر ( ابزار پایش گلوکز خون ) می توانید میزان قند خون خود را براحتی تعیین نمایید. نتایج را در دفترچه گزارش روزانه خود ثبت نمایید و سپس ابزار های یکبار مصرف استفاده شده را ( سر سوزن و صفحه تست ) را دور بریزید ( در یک حفاظ یا قوطی پلاستیکی محکم و مناسب). در هنگام مراجعه مجدد به پزشکان دفتر ثبت قند خون خود را به همراه داشته باشید. بر آن اساس پزشک شما خواهد توانست قند خونتان را ارزیابی کند که آیا گلوکز خون شما به خوبی کنترل شده است و یا خیر و نیز می تواند تخمین بزند که آیا نیاز به ایجاد تغییراتی در برنامه درمانی شما هست و یا خیر؟
در هنگام خرید گلوکومتر پزشک شماو یا داروساز در داروخانه به شما نشان خواهد داد که چگونه از گلوکز متر ( ابزار پایش گلوکز خون) استفاده کنید. هدف از این بررسی ها و پایش ها این است که تا حد امکان قند خون در سطحی نزدیک به سطح نرمال حفظ گردد.
سطوح طبیعی قند خون در دوران بارداری با افراد دیگر متفاوت است. میزان طبیعی این سطوح به شرح جدول زیر هستند:
|
سطوح طیبیعی قند
|
زمان تست
|
|
سطوح گلوکز پلاسمای خون کمتر از ۱۰۵
سطوح گلوکز خون کامل کمتر از ۹۵
|
قبل از صبحانه
|
|
سطوح گلوکز پلاسمای خون کمتر از ۱۳۰
سطوح گلوکز خون کامل کمتر از ۱۲۰
|
۲ساعت پس از وعده غذایی
|
اگر با اجرای برنامه درمانی نتایج بالا حاصل نگردند، آن موقع پزشک شما انسولین درمانی را شروع می نماید.
