کورتیزول هورمونی است که توسط غده آدرنال تولید می‌شود. داروهای کورتیکواستروئید (استروئیدها یا کورتون‌ها) فرم سنتتیک کورتیزول بوده و برای درمان بیماری‌های التهابی مورد استفاده قرار می‌گیرند، بیماری‌هایی مانند آرتریت، لوپوس، کرون و آسم.
متداول‌ترین داروهای کورتیکواستروئید تجویزی عبارتند از: پردنیزون، پردنیزولون، کورتیزون، هیدروکورتیزون و بودزوناید. اگرچه این داروها در کاهش التهاب بسیار موثر هستند، اما ممکن است فرد را با عوارض جانبی روبرو سازند. یکی از این عوارض جانبی افزایش وزن است.
عملکرد استروئیدها
سیستم ایمنی بدن را در برابر عوامل خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها محافظت می‌کند. اختلال در عملکرد این سیستم می‌تواند سبب بروز التهاب شود. به صورتی که در برخی افراد سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سالم بدن حمله می‌کند. این امر منجر به آسیب و تورم بافت‌ها می‌شود. داروهای استروئیدی مواد موثر در بروز التهاب را کاهش داده و مانع بروز آسیب و تورم می‌شوند. همچنین با سرکوب سیستم ایمنی از حمله آن به سلول‌های سالم ممانعت به عمل می‌آورند.
کورتون‌ها و افزایش وزن
پژوهش‌ها نشان داده که افزایش وزن شایع‌ترین عارضه جانبی مصرف کورتیکواستروئیدها است. به طوریکه ۷۰ درصد افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند با این مشکل روبرو می‌شوند. استروئیدها با تغییر تعادل آب و الکترولیت‌های بدن و در نتیجه احتباس مایعات در بدن و همچنین از طریق تغییر متابولیسم (سوخت و ساز) و افزایش اشتها می‌توانند سبب بروز چاقی شوند.
بسیاری از افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند متوجه می‌شوند که میزان چربی در ناحیه شکم، صورت و گردن آن‌ها افزایش یافته است. میزان افزایش چربی بدن به دوز دارو و مدت زمان استفاده از آن بستگی دارد. نتایج یک مطالعه نشان داد در افرادی که روزانه بیش از ۵/۷ میلی‌گرم پردنیزون را برای بیش از ۶۰ روز دریافت کردند در مقایسه با کسانی که دوز کمتری از دارو را در مدت زمان کوتاه‌تری مصرف نمودند احتمال افزایش وزن بیشتر بود. اما باید بدانید به محض آن که تجویز دارو قطع شود وزن به تدریج می‌تواند کاهش یابد. این اتفاق طی ۶ تا ۱۲ ماه رخ می‌دهد.
پیشگیری از افزایش وزن
نکاتی که می‌تواند به بیماران دریافت کننده کورتیکواستروئیدها به منظور کنترل وزن کمک کند، عبارتند از:
• مصرف غذاهای کم کالری که می‌توانند حس سیری را افزایش دهند، مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه.
• اجتناب از گرسنگی در طی روز. بدین منظور باید تعداد وعده‌های غذایی را افزایش داده و ۳ وعده اصلی و ۳ میان وعده در طی روز داشته باشید.
• استفاده از کربوهیدرات‌ها پیچیده یا کمپلکس (مانند غلات کامل) به جای کربوهیدرات‌های تصفیه شده (مانند نان سفید).
• مصرف منابع غذایی حاوی پروتئین با هر وعده غذایی. پروتئین در لبنیات کم چرب، گوشت لخم و حبوبات یافت می‌شود. تحقیقات نشان داده وعده‌هایی که حاوی ۲۵ تا ۳۰ گرم پروتئین هستند تاثیر بیشتری در کنترل اشتها و در نتیجه کنترل وزن دارند.
• نوشیدن آب. آب علاوه بر آن که حجم معده را پر می‌کند می‌تواند به افزایش متابولیسم بدن نیز کمک کند.
• انجام فعالیت بدنی.
در برخی مواقع پزشک معالج می‌تواند نوع دارو و یا دوز آن را تغییر دهد. در مورد این امر باید با پزشک خود مشورت نمایید. به هیچ عنوان بدون نظر پزشک مصرف دارو را قطع نکرده و یا مقدار مصرف آن را تغییر ندهید. مصرف استروئیدها باید به تدریج کاهش یابد. اگر دریافت آن‌ها به طور ناگهانی قطع شود می‌تواند سبب بروز عوارضی مانند سفتی عضلات، درد مفاصل، تب و عود بیماری شود.
