تا به حال چند بار با واژه سوخت و ساز (متابولیسم) پایین برخورد کرده اید؟ درباره آن چه می دانید؟
آن چه که ما می خوریم و یا می نوشیم تحت عنوان فرآیندی به نام سوخت و ساز به انرژی تبدیل می شود. حتی زمانی که در حال استراحت هستیم نیز، بدن برای انجام فرآیندهایی از قبیل تنفس،گردش خون و ترمیم سلول ها به انرژی نیاز دارد. مقدار کالری که بدن شما برای انجام این عملکردهای پایه مصرف می کند، میزان سوخت وساز پایه نام دارد (BMR). عوامل زیادی در تعیین میزان سوخت و ساز پایه دخالت دارند در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد.
اندازه و ترکیب بدن: هر چقدر اندازه بدنی و حجم عضله بیشتر باشد میزان سوخت و ساز پایه نیز بیشتر است.
جنسیت: مردها به دلیل مقادیر چربی کمتر و توده عضلانی بیشتر در مقایسه با زن ها در یک سن مشابه،میزان سوخت وساز پایه بیشتری دارند، بنابراین کالری بیشتری می سوزانند.
سن: میزان توده عضلانی با افزایش سن کاهش می یابد، همین موضوع میزان سوخت وساز پایه و کالری مصرفی را کاهش می دهد.
واقعیت آنست که الگوی رژیم غذایی و عدم پرداختن به فعالیت ورزشی، دلیل اصلی افزایش وزن و چاقی است. به بیان ساده عدم تعادل بین انرژی دریافتی و مصرفی به سمت کفه انرژی دریافتی، معادل افزایش وزن است. سوخت و ساز پایین را می توان به عنوان یک دلیل در نظر گرفت، ولی همیشه نمی توان آن را توجیهی برای افزایش وزن دانست، بلکه باید آن را جزء یکی از چندین عامل مؤثردر افزایش وزن به شمار آورد.
سوخت و ساز پایین در صورت پیروی از یک رژیم غذایی نادرست، گاهی در درجه دوم الویت قرار می گیرد، به عبارت دیگر رژیم های غذایی ناصحیح و بسیار کم کالری می توانند مسبب کاهش سوخت ساز شوند. بدن معمولاً زمانی که با یک رژیم بسیار کم کالری مواجه می شود، بعد از مدتی نسبت به آن سازگار می گردد یعنی سوخت وساز پایه بدن کمتر از قبل می شود. به علاوه، کاهش وزن های پیاپی و افزایش وزن، متعاقب آن باعث می شود میزان سوخت و ساز کاهش یافته و لذا کاهش وزن نیز در دفعات بعد دشوار ترمی شود. لذا اگرچه رژیم های غذایی یویویی جواب به درمان را سخت تر می نماید، ولی این فقط به بهانه کاهش سوخت و ساز و یا متابولیسم نمی باشد و به نظر می آید عوامل روحی و روانی ناشی از عدم وجود انگیزه برای رژیم غذایی مجدد در این زمینه نقش اساسی تری را ایفا نماید.در مقابل، فعالیت ورزشی منظم به ویژه اگر جزء مقاومتی در آن در نظر گرفته شود، به دلیل افزایش توده ی عضلانی بدن می تواند موجب افزایش سوخت وساز پایه شود. علاوه براین، بر اساس شدت فعالیت ورزشی و نوع برنامه اجرا شده پس از فعالیت ورزشی نیز سوخت وساز پایه می تواند تا چند ساعت بالا باشد.
از سوی دیگر علاوه بر سوخت وساز پایین، عوامل دیگری همچون حذف وعده های غذایی نیز می تواند یک عامل در افزایش وزن باشد. برخی از افراد معمولاً وعده صبحانه خود را حذف می کنند. از موارد دیگر که می توان در این زمینه به آن اشاره کرد، کیفیت خواب است. مطالعات نشان می دهند که خواب زیاد و خواب کم- هردو- می توانند موجب افزایش وزن شوند. بعضی از داروها و یا درمان های خاص نیز می توانند دلیل افزایش وزن باشند، البته سابقه خانوادگی و ژنتیکی را نیز نباید فراموش کرد.
باید خاطر نشان شود که برخی از بیماری ها مثل کم کاری غده تیروئید و بیماری کوشینگ نیز می توانند موجب افزایش وزن شوند، و علت اصلی در این قبیل بیماری ها کاهش سوخت وساز پایه است. لذا به غیر از موارد استثنا مانند ابتلا به برخی از بیماری ها، نمی توان گفت که دلیل صد در صد و مقصر اصلی افزایش وزن کاهش سوخت وساز پایه است. علاوه بر این که در همین نوع از بیماریهای با داشتن شیوه زندگی مناسب می توان به افزایش سوخت و ساز رسید.
