روزه و دیابت

تقريبا نيمي از بيماران مبتلا به ديابت نوع 1 و دو سوم مبتلايان به ديابت نوع 2 در کشورهاي مسلمان به روز‌داري مبادرت مي‌ورزند. عمده مطالعات بر روي روزه‌داري اسلامي نشان مي‌دهد که با روزه‌داري در ماه رمضان، تقريبا هيچ مشکل خاصي براي بيماران ديابتي نوع 2 و بيماران ديابتي نوع 1 کنترل شده به وجود نمي‌آيد. ميزان انرژي دريافتي حين روزه‌داري در اکثر بيماران بدون تغيير است يا کاهش مي‌يابد و چه بسا کاهش وزن نيز مشاهده مي‌شود. در طول روزه‌داري تغيير فاحشي در ميزان گلوکز ناشتاي پلاسما FPG)، HbA1c)، فروکتوزآمين، انسولين و C-peptide ايجاد نمي‌شود؛ اگرچه برخي مطالعات حاکي از بهبود اندک در شاخص‌هاي کنترل قند بوده‌اند در حالي که برخي ديگر از افزايش در FPG و کنترل نامناسب بيماري در اين ماه خبر داده‌اند . تغييرات حاصل در FPG ممکن است ناشي از تغيير در وزن بدن و عادات ورزشي، ميزان و نوع غذاي مصرفي، پرخوري پس از ساعات روزه‌داري يا مصرف نامنظم داروها باشد. اگرچه افزايش سطح کلسترول تام گزارش شده است، اما در اکثر بيماران با ديابت نوع 1 يا 2 تغيير قابل ملاحظه‌اي در پروفايل چربي در طول روزه‌داري اسلامي مشاهده نمي‌شود.

سطوح سرمي نيتروژن اوره خون، کراتينين، اسيد اوريک، ALT، AST، پروتئين و آلبومين در بيماران ديابتي در روزه ماه رمضان تغيير قابل توجهي نداشته است.

اگرچه برخي گزارشات حاکي از عدم افزايش در ميزان هيپوگليسمي بوده‌اند، اما مطالعه‌اي انجام شده در 13 کشور مسلمان، افزايش ميزان بروز دوره‌هاي شديد هيپوگليسمي در بيماران ديابتي نوع 1 و 2 را در طول روزه‌داري در اين ماه گزارش کرده است، به خصوص در افرادي که ميزان داروي خوراکي يا انسولين خود را تغيير داده بودند يا ميزان فعاليتشان تغيير کرده بود.

نکات و توصيه‌ها

بيماران ديابتي که نبايد روزه بگيرند شامل افرادي هستند که همکاري مناسب در کنترل بيماري ندارند، بيماري آنها کنترل نشده است و تمام بيماران با ديابت نوع 1 شکننده، بيماران ديابتي باردار، افرادي که سابقه کتواسيدوز ديابتي يا کوماي هيپراسمولار دارند، بيماراني با عوارض جدي از قبيل سيروز و نارسايي مزمن کليه، بيماران مسن با هر ميزان از تغييرات سطح هوشياري و بيماران ديابتي با دوره‌هاي هيپو يا هيپرگليسمي مکرر قبل يا حين ماه رمضان.

بيماران ديابتي که تمايل به روزه‌داري در ماه رمضان دارند مي‌بايست پيش از اقدام به اين کار به پزشک و متخصص تغذيه رجوع کنند. بايد کنترل در رژيم غذايي و قند خون به دست آيد و بر توصيه‌هاي لازم جهت رعايت نکات مرتبط با رژيم غذايي، فعاليت مناسب، اندازه‌گيري فردي قند خون و اجراي صحيح دستورات دارويي تاکيد شود.

بيماران بايد در طول ماه رمضان از پرخوري زياد منع شوند. بيماراني که از سولفونيل اوره کوتاه اثر يا متفورمين يا هردو يک بار در روز استفاده مي‌کنند، بايد آن را همراه با وعده غروب آفتاب ميل کنند. اگر روزانه 2 يا 3 نوبت داروي خوراکي پايين آورنده قند خون مصرف مي‌شود، نوبت صبح و نيمروز بايد به هنگام غروب مصرف شوند و نصف مقدار معمول شبانه در هنگام سحر و با سحري خورده شود. اگر بيماري تحت درمان با انسولين بر روزه‌داري اصرار داشته باشد، مي‌بايست دوز معمول انسولين صبحگاهي را پس از غروب آفتاب و نصف ميزان شبانه را هنگام سحر دريافت کند. اگر از انسولين پايه‌اي استفاده مي‌شود، دوز انسولين طولاني اثر بايد به دوسوم کاهش يابد. استفاده از آنالوگ‌هاي کوتاه اثر انسولين يا انفوزيون مداوم انسولين زيرپوستي منجر به کنترل بهتر قند و کاهش ميزان هيپوگليسمي مي‌شود.

Islamic Fasting and Health, Nutrition and Metabolism April 24, 2010; 273.