روزه و سوخت و ساز قندها

تغييرات حاصل در سوخت و ساز قندها در طي گرسنگي کوتاه‌مدت به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است. مرحله پس از جذب به 8 تا 16 ساعت اول پس از خوردن اطلاق مي‌شود که دوره تطابق زودرس با گرسنگي است. اولويت اول متابوليسم در اين دوره تامين گلوکز کافي براي مغز و ساير اعضاي حياتي مانند گلبول‌هاي قرمز، اعصاب محيطي و بافت مرکزي کليه است.

در مرحله پس از جذب، سرعت تجزيه گلوکز 2 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن در دقيقه است. در افراد بزرگسال سالم، کاهش مختصر گلوکز سرم بينmmol/L 9/3 – 3/3 (mg/dL 70-60) ظرف چند ساعت اول پس از روزه‌داري اتفاق مي‌افتد؛ با اين حال روند افت گلوکز خون به واسطه تجزيه گليکوژن و کاهش توليد گليکوژن و گليکوليز در کبد متوقف مي‌شود. اين تغييرات در نتيجه کاهش انسولين و افزايش گلوکاگون و فعاليت سيستم سمپاتيک ايجاد مي‌شود. در مرحله اوليه دوره پس از جذب، افت ميزان گلوکز با کاهش ذخاير نه چندان زياد گليکوژن کبد همراه مي‌شود که تقريبا
5 کل وزن کبد را تشکيل مي‌دهد. تنها 1200 کالري به صورت قند در کبد ذخيره مي‌شود که ذخاير گلوکز لازم را فقط براي 6-5 ساعت تامين خواهد کرد. سلول‌هاي عضلاني عضلات اسکلتي فاقد آنزيم گلوکز 6 فسفاتاز بوده و نمي‌توانند گليکوژن ذخيره شده خود را به صورت گلوکز در گردش خون آزاد کنند. در نهايت پس از 24-16 ساعت گرسنگي (16-8 ساعت مرحله پس از جذب بعلاوه 6- 5 ساعت آزادسازي قند از کبد)، ذخاير گليکوژن به اتمام مي‌رسند و گلوکونئوژنز به تنها منبع تامين گلوکز بدن تبديل مي‌شود. گلوکونئوژنز پديده‌اي است که طي آن گلوکز از پيش‌سازهاي سه کربنه از جمله پيرووات، لاکتات، اسيدهاي آمينه و گليسرول ساخته مي‌شود. کورتيزول محرک اصلي تجزيه پروتئين‌هاي عضلات است. تمام اين سازوکارها براي تامين گلوکز مورد نياز روزانه مغز (125- 100 گرم) و گلبول‌هاي قرمز خون (50-45 گرم) کفايت مي‌کند. هم‌زمان کاهش توليد انسولين و افزايش ترشح کاتکول‌آمين‌ها منجر به ليپوليز در بافت چربي شده و سطح خوني اسيدهاي چرب آزاد را بالا مي‌برد؛ که جايگزين گلوکز به عنوان منبع انرژي ضروري ساير بافت‌هاي بدن مي‌شوند.

ممکن است در طول نخستين روزهاي ماه رمضان سطح گلوکز سرم اندکي کاهش يابد که در روز بيستم مجددا به حالت اوليه بازگشته و تا روز 29 کمي هم افزايش مي‌يابد. کمترين ميزان گلوکز خون گزارش شده در اين مطالعه mg/dL 63 بود. ساير مطالعات نيز افزايش خفيف يا تغييرپذيري را در ميزان غلظت گلوکز سرم گزارش نموده‌اند.

نکات و توصيه‌ها

در طول روزه‌داري به مدت بيش از 16 ساعت، که عمدتا به دنبال مصرف وعده غذايي سنگين در سحر (سحري) آغاز مي‌شود، ذخاير گليکوژن و تاحدودي پديده گلوکونئوژنز سطح گلوکز خون را در محدوده طبيعي حفظ مي‌کنند. از آنجايي که پس از 24-16 ساعت از شروع روزه‌داري، گلوکونئوژنز تنها منبع گلوکز خواهد شد، به روزه‌داران توصيه مي‌شود که وعده سحري را از دست ندهند تا دوره گلوکونئوژنز بيش از حد طولاني نشود.

Islamic Fasting and Health, Nutrition and Metabolism April 24, 2010; 273