تغذیه‌ی پاییزی از نگاه طب سنتی

فصل پاییز دارای مزاج سرد و خشک است که مطابق با طبع سوداوی است. برای همین افراد سودایی که مزاج سرد و خشک دارند در این فصل دچار مشکل می‌شوند.

---

در اول فصل پاییز به علت سردی هوا، بلغم کمی مانده و صفرا از جوشش و طغیان افتاده و در عوض سودا غالب می‌شود.

در این فصل املاح وارد شده به بدن به صورت رسوب به علت خنکی شب‌ها و افزایش صفرا وارد خون می‌شود. به همین علت مصرف مواد مسهل برای دفع مواد قلیایی خون (سودا) که شور و تلخ است مناسب است.

نوشیدن آب سرد در این فصل مناسب نیست ولی مصرف آب گرم در صبح ضربان قلب را زیاد و اعصاب را تقویت می‌کند.

در طب سنتی حتی برای بیماری‌ها هم طبع در نظر گرفته‌اند به عنوان مثال در بهار که طبع گرم‌تر دارد افزایش جوش‌های پوستی و دمل شیوع بیشتری دارد. از این‌رو شاهد هستیم در فصل پاییز نیز بیماری‌های سرد مثل سرماخوردگی، بیماری‌های مفصل، بیماری‌های عصبی، استرس و افسردگی بیشتر می‌شود.

از آنجایی که تغییر فصل‌ها با تغییراتی در تمام حیات از جمله انسان همراه است تدابیر خاص مناسب هر فصل ضروری است.

با توجه به این که طبع پاییز سرد و خشک است مصرف موادی که باعث سردی یا خشکی بدن می‌شوند باید محدود شود چون تأثیر منفی این فصل را افزایش می‌دهند. موادی مانند سیر و غذاهای حاوی ادویه‌جات مثل سوسیس و کالباس و غذاهای حاوی نمک زیاد مثل انواع شورها و غذاهای حاوی آب‌غوره و سرکه و آب‌لیمو مثل ترشیجات باعث کاهش رطوبت بدن و افزایش خشکی و سودا می‌شوند؛ از این‌رو در مصرف آن‌ها باید دقت نمود.

***مهر، آبان، آذر***
در ماه مهر که ابتدای فصل پاییز است بهتر است استحمام کمتر شود، خربزه و خیار کمتر میل شود، گوشت‌های معتدل مثل بره و بزغاله مصرف شود و گوشت گاو نباید خورده شود. خوردن انواع مسهل برای سبک شدن مزاج توصیه می‌شود. در ابتدای این ماه انجام حجامت توصیه شده است.

در ماه آبان که سردی هوا محسوس‌تر است حتماً باید از قرار گرفتن در مکان‌های سرد به خصوص اوایل و اواخر روز اجتناب نمود (به مدت طولانی). مواد مسهل نباید مصرف شود و مصرف انار و میوه فصلی توصیه می‌شود تا مزاج به خشکی نرود. بهتر است آب کمتر میل شود. مصرف مواد غذایی با طبع گرم همچنان مفید است. در این ماه ورزش‌ها و حرکت‌های سنگین مناسب است.

در ماه آذر که سردی هوا غالب شده است استحمام کمتر شود. نوشیدن آب در شب مفید نیست و در اول صبح آب گرم بسیار مناسب است. در پوشاندن بدن از باد و سرما باید دقت کامل شود.

***افسردگی فصلی***
روان‌پزشکان سال‌هاست به تأثیر نور در تشدید برخی بیماری‌ها پی برده‌اند و معتقدند برخی انواع افسردگی مثل افسردگی فصلی در فصول پاییز و زمستان به علت کاهش نور دریافتی بدن و در پی آن کاهش هورمون ملاتونین مغز رخ می‌دهد. امروزه با گسترش شهرنشینی و کمبود نور آفتاب در آپارتمان‌ها، تنش‌ها در فصول سرد افزایش می‌یابد از این‌رو رعایت یکسری نکات به بهبود این وضعیت کمک می‌کند. مثلاً پیاده‌روی سبک حدود 10 دقیقه در نزدیک‌ترین پارک، کنار زدن پرده‌ها و استفاده از همان نور اندک، استفاده از مواد غذایی با طبع گرم (گوشت بوقلمون گرم بوده و ماده آرام‌بخش تولید می‌کند) و استفاده از غذای سبک هنگام شب. با رعایت این نکات کوچک تغییرات مهمی در زندگی شما رخ می‌دهد.

***سرماخوردگی در پاییز***
از شایع‌ترین بیماری‌های این فصل سرماخوردگی است. در طب سنتی ترشحاتی که از بینی خارج می‌شود زکام و ترشحات پشت حلق را نزله می‌نامند. این ترشحات باید از سر و بینی پاک شوند و به هیچ وجه نباید مانع خروج این مواد شد. متأسفانه امروزه با بروز اولین نشانه‌های سرماخوردگی مصرف آنتی‌هیستامین و قرص سرماخوردگی مانع خروج این مواد شده و مدتی بعد سرماخوردگی به صورت حادتر و همراه با عفونت برگشت می‌کند که به دلیل سرکوب اولیه که نامناسب بوده است، اتفاق می‌افتد.

در روزهای اول زکام حمام رفتن و تعریق در حمام مضر است ولی در روزهای آخر مفید است. پس از استحمام هم حتماً سر را باید پوشاند.

مصرف حریره‌ای که با نشاسته، شکر و روغن بادام شیرین تهیه شده باشد بسیار مفید است. همچنین آش حاوی اسفناج و ماش پوست کنده و نیز آش جو با عناب یا حریره حاوی سبوس گندم، مغز بادام و عسل همگی مناسب هستند.

بخور با ترکیبی از شوید، بومادران، بابونه و آویشن بسیار مفید است و باعث خروج سریع‌تر مواد دفعی و سبکی سر می‌شود.

در مراحل اولیه احساس بروز سرماخوردگی قرقره کردن آب ولرم همراه نمک یا جوش شیرین، نوشیدن فراوان مایعات گرم و شیرین، استفاده از هوای آزاد در محیط بیرون و تنفس عمیق و استفاده از بخورهای گیاهی مثل بخور اکالیپتوس توصیه می‌شود.

***مصرف این مواد در پاییز مفید است و توصیه می‌شود***
گوشت بره، شتر، بلدرچین، گندم (نان، جوانه، در آش و سوپ)، نخود و لوبیا (با خیساندن نفخ آن گرفته شود)، سیب، مواد غذایی آب‌پز و یا کبابی (سرخ کردنی بسیار کم)، میوه‌های شیرین و آبدار (انار شیرین و انگور شیرین)، کشمش، مویز، بادام، زرده تخم‌مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و کنجد.

***مصرف این مواد در پاییز باید به حداقل برسد***
غذاهای آماده و حاضری، غذاهای فریز شده و مانده، سرخ کردنی‌های مانده، انواع سس، انواع کنسرو، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته‌بندی شده، کاکائو، قهوه، نسکافه، چای پر رنگ، مواد حاوی افزودنی و نگه‌دارنده، بادمجان، گوشت گاو و گوساله، ماهی شور و دودی، آب لیمو، آب‌غوره، سرکه، پنیر شور، ماست و دوغ و کشک، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه‌فرنگی، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ‌فروت، انار ترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه‌فرنگی، ترشیجات.