ید

يد يكي از ریزمغذی های ضروری است که بدن براي ساختن هورمون هاي تيروئيد به آن نياز دارد. تيروئيد غده اي است با ساختماني شبيه پروانه كه در قسمت جلوي گردن قرار گرفته ومسئول ساختن هورمون های تیروئید است. این غده از دو لوب تشكيل شده كه در دو طرف ناي قرار گرفته اند، اين دو لوب توسط پلي به نام ايستموس با يكديگر ارتباط دارند. هورمون هاي تيروئيد پس از ساخته شدن ازطریق جريان خون در سراسر بدن حركت كرده و بسياري از فعل و انفعالات شيميايي قسمتهاي مختلف بدن را كنترل مي نمايند. اين هورمون ها براي تكامل و عملكرد طبيعي بدن، مغز و دستگاه عصبي، حفظ گرماي بدن و تولیدانرژي ضروري هستند.

فقر يد چه عوارضی دارد؟

وقتي يد به اندازه كافي به بدن نرسد، تيروئيد نمي تــــواند به اندازه كافي هورمون بسازد. اين كمبود پـــي آمــــدهاي بهـــداشــتي مهـــمي دارد كه مـــجمـوعه آنها را “اختلالات ناشي از فقر يد يا Iodine Deficiency Disorders و يا به اختصار IDD” مي نامند. اين پي آمد ها عبارتند از:

1- گواتر

اصطلاح گواتر به معناي بزرگتر بودن تيروئيد از اندازه عادي آن است. درافرادی که دچار کمبود ید هستند ، غده تیروئید باید بیشتر از معمول فعالیت کند تا بتواند هورمون های مورد نیاز بدن را تولید کند. افزایش فعالیت غده تیروئید موجب بزرگتر شدن اندازه آن می شود که همان گواتر ست. هيپوفيز غده كنترل كننده كوچكي است كه در مغز قرار دارد و عيار هورمون تيروئيد را در خون ثابت نگه مي دارد و اين كنترل را به وسيله هورموني كه خود مي سازد و هورمون تحريك كننده تيروئيد يا TSH [1] نام دارد، انجام مي دهد. اين هورمون در مواقع نياز تيروئيد را وادار مي كند تا هورمون بيشتري بسازد. اين افزايش تحريك يك تطابق عادي است ولي اگر اين تحريك به علت ادامه فقر يد به حالت مزمن درآيد موجب پيدايش گواتر مي شود. در حقـــيقت گواتر نشانه اي از كوشش جبراني بدن براي مبارزه با فقر يد است. علل ديگري نيز باعث گواتر مي شوند، اما در مناطقي كه فقر يد وجود دارد، پيدايش گواتر بيشتر به علت افزايش هورمون تحريك كننده تيروئيد يا TSH است.

گاه گواتر با فشاري كه بر راههاي هوايي وارد مي كند، باعث شوك مي شود و گاهي در عمل بلع ايجاد اختلال مي نمايد. در ساير موارد گواتر علائم خاصي نداشته و نشانه كمبود يد بوده و ممكن است با تظاهرات جدي تري همراه گردد.

2- هيپوتيروئيديسم

هيپوتيروئيديسم به مواردي اطلاق مي شود كه بدن هورمون تيروئيد را به اندازه كافي دريافت نمي كند. هيپوتيروئيديسم با پايين بودن عيار هورمون تيروئيد در خون مشخص مي شود. هيپوتيروئيديسم باعث تنبلي، خواب آلودگي، خشكي پوست، عدم تحمل سرما و يبوست ، اضافه وزن وچاقی مي گردد. در اوائل كودكي براي رشد و تكامل مغز و دستگاه عصبي، بدن به هورمون هاي تيروئيد نياز شديدي دارد، كمبود اين هورمون ها باعث عقب افتادگي ذهني و تاخير رشد كودك مي شود. عقب ماندگي ذهني گاهي خيلي شديد بوده و در پاره اي موارد نيز به اندازه اي خفـــيف اســـت كه بدون انجام تستهاي اختصاصي قابل تشخيص نيست، هيپوتيروئيديسم نوزادان مسئله اي بسيار جدي اســت، زيــــرا عقب ماندگي ذهني ايجاد شده قابل تصحيح نبوده و در همه عمر پايدار مي ماند.

3- كرتينيسم

اين اصطلاح به عوارض خيلي شديد هيپوتيروئيديسمي اطلاق مي شود كه در دوره جنيني يا نوزادي اتفاق مي افتد. كرتن ها مبتلا به عقب افتادگي عقلي غير قابل برگشت هستند و علاوه بر آن علائم ديگري نيز نظير تاخير در رشد دستگاه عضلاني، استخواني و كري و لالي در آنها ديده مي شود. بعضي از كرتن ها گواتر و هيپوتيروئيديسم واضح نيز دارند. در مواردي عقب ماندگي هوشي يا تكاملي ناشي از كمبود يد چندان شديد نيست كه براي طبقه بندي در كرتينيسم كافي باشد. در اين موارد بعضي مولفين اصطلاح ساب كرتن Subcretin را به كار گرفته اند. اصطلاح بهتر ،تاخير تكاملي ناشي از كمبود يد است.

4-اختلال در توليد مثل

كمبود يد شديد درمادران باردار می تواند موجب سقط و مرده زايي شود وسقط هاي مكرر سلامتي زنان را به مخاطره مي اندازد.

5- مرگ و مير دوران كودكي

کمبود ید به تضعیف سیستم ایمنی بدن منجر می شود که افزایش موارد ابتلا به بیماری ها ونهایتا افزایش مرگ ومیر را بدنبال خواهد داشت.