یکی از مشکلات رایج بیماران دیابتی بویژه آنان که سالها از این بیماری رنج می برند و در کنترل قند خون خود ناموفق عمل می نمایند، اختلالات عصبی محیطی است که اصطلاحا نوروپاتی دیابتی نامیده می شود. نوروپاتی محیطی اختلال عملی یا تغییر پاتولوژیک درسیستم عصبی محیطی است که گاهی اوقات به ضایعات غیر التهابی محدود می شود. مطالعات انجام شده نشان داده اند که غذا خوردن صحیح در محافظت از اعصاب شما در مقابل نوروپاتی دیابتی کمک کننده است . اگر شما دچار دیابت هستید ، در طی سالها مشق خود را می دانید . اینکه چه می خورید ،چه زمانی می خورید ، و چه مقدار می خورید ، می تواند باعث سر به آسمان زدن قند خون شما و یا پایین افتادن شدید آن شود .
خیلی از افراد وقتی توصیه به داشتن رژیم غذایی صحیح می شوند نیاز به یک انگیزه کوچک برای شروع رژیم غذایی سالم دارند. واقعیت آنست که برای شروع یک تغییر رفتاری چه کسی نیاز به انگیزه ندارد؟- در نظر بگیرید که : با دیابت ، شما در معرض بالای خطر درد های عصبی و آسیب های عصب به نام نوروپاتی دیابتی هستید . چیزی که با یک سوزش و یا بی حسی در پاهای شما شروع می شود و می تواند تبدیل به مشکلات بزرگتردر راه رفتن ، کار کردن ، و اداره یک زندگی فعال شود .همچنین نوروپاتی دیابتی می تواند با اختلال در هضم و گوارش، ویا اختلالات فعالیت جنسی شما نمایش داده شود. علاوه بر این نوروپاتی دیابتی می تواند درک حسهای نرمال بدن را دشوار کند، مانند علائم پایین افتادن قند خون یا یک حمله قلبی که به همین دلیل حملات فلبی در بیماران دیابتی می تواند بدون درد آغاز گردد.
خوشبختانه ، تحقیقات انجام شده توسط متخصصین دیابت و تغذیه حاکی از آنست که تغذیه سالم در کنترل این اختلالات اعم از پیشگیری و نیز کنترل علائم پس از ظهور نوروپاتی موثر خواهد بود. مطالعات پژوهشی اخیر نشان داده است که در واقع یک رژیم تعدیل یافته در جهت کمک به درمان اختلالات عصبی دیابت تفاوتی با رژیم استاندارد توصیه شده توسط متخصصین دیابت و بویژه انجمن دیابت آمریکا ندارد . نکته اصلی در این موضوع در واقع تاکید بر کنترل قند خون است. مطمئناً اگر تغییر رژیم غذایی این امر را آسان کند، موفقیتی غیر قابل انکار خواهد بود.
راهنماهای بالینی توصیه شده کنترل دیابت تاکید می نمایند که کنترل خوب قند می تواند از سلامت اعصاب شما محافظت کرده و حتی کمک به پیشگیری از نوروپاتی دیابتی کند. انتخاب پزشک خوب برای کنترل دیابت یک ضرورت انکار ناپذیر است ولی باید بدانید که شما فقط هر چند وقت یک بار پزشک خود را می بینید ولی چندین بار طی روز غذا میل می کنید . مهم نیست شما تحت چه درمانی هستید ،با هر لقمه غذایی که میل می نمایید رژِیم دیابتی شما اثر پیوسته – و بسیار مهمی – در سلامت و تندرستی شما دارد .
نکات تغذیه ای ذیل را جدی بگیرید:
- یک رژیم غذایی تعدیل یافته داشته باشید .
چرا؟ شاید شما بارها در مقالات و یا برنامه های تلویزیونی از هرم غذایی سالم شنیده اید. یک رژیم غذایی تعدیل یافته شامل طیف گوناگونی از غذاهاست : کربوهیدرات ها (نشاسته ها)، میوه ها ، سبزیجات ، شیر و لبنیات ، گوشت ، ماکیان، ماهی ، و چربی های سالم . دریافت یک رژیم غذایی تعدیل یافته کمک به حفظ قند در سطوح مطلوب می کند ، وزن شما را کنترل کرده و ریسک عوارضی مانند نوروپاتی ، بیماری قلبی و سکته مغزی را کاهش می دهد .
هدف: از هر نوع ناپرهیزی غذایی که هم اکنون دارید دوری کنید . غذاهای جدید را امتحان کنید و همه گروهای اصلی غذایی را وارد رژیم دیابتی خود کنید .
چگونه؟ شکل رژیم غذایی شما به میزان فعال بودن شما و اینکه زن هستید یا مرد و نیز به اینکه قصد کاهش وزن دارید یا خیر ، بستگی دارد . نکات کلیدی ذیل شما را در داشتن هرم غذایی سالم راهنمایی می نماید ولیکن با پزشک خود جهت تنظیم رژیم غذایی خاص خود شما مشورت کنید :
- از میان گروه های اصلی غذایی ، گونه های متنوع مغذی مواد غذایی و نوشیدنی ها را انتخاب کنید .
- جهت کنترل وزن بدن ، بین کالری دریافتی از غذاها و نوشیدنی ها ،با فعالیت بدنی تعادل برقرار کنید.
- غالباً سبزیجات و میوه های پرفیبر و غلات کامل را انتخاب کنید .
- روزانه ۲ فنجان میوه و ۲.۵ فنجان سبزیجات بخورید (برای کسی با دریافت رژیم ۲۰۰۰ کالری)
- حداقل نیمی از غلات دریافتی شما غلات کامل باشد بدین معنا که از نان و برنج سبوس دار استفاده نمایید.
- از طریق انتخاب گوشت ها و ماکیان بی چربی و محصولات لبنی کم چرب و بی چربی ، دریافت چربی های اشباع و اسیدهای چرب ترانس را کاهش دهید .
- چربی های غیراشباع تک زنجیره ای و چربی های غیر اشباع چند زنجیره ای را با چربی های اشباع و چربی های ترانس جایگزین کنید .
- غذاها و نوشیدنی هایی با مقدار کم شکر افزوده شده یا مقدار کم شیرین کننده های کالری دار انتخاب و یا تهیه کنید .
- کمتر از ۲۳۰۰ میلی گرم در روز سدیم دریافت کنید .
- الکل را کاملا از برنامه غذایی خود حذف نمایید.
- حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی منظم روزانه برای بزرگسالان و ۶۰ دقیقه برای کودکان وجود داشته باشد .
- وعده های غذایی خود را در بین روز توزیع کنید .
چرا؟ حذف وعده های غذایی و پرخوری می تواند به ترتیب قند خون شما را به شدت پایین انداخته وپس از آن به شدت بالا ببرد. از آنجائیکه درد و آسیب عصبی دیابت می تواند اشتها را کاهش دهد و هضم غذا را با مشکل رو به رو کند ، لذا دریافت وعده های متعدد کوچک برای شما بهتر خواهد بود . به علاوه ، برخی درمان های دیابت نیز زمانیکه با وعده های غذایی منظم برنامه ریزی شده هماهنگ می شوند ، به بهترین حالت عمل می کنند .
هدف: یک برنامه عملی برای وعده ها و میان وعده های خود داشته باشید طوریکه با زندگی واقعی شما هماهنگ باشد- نه با زندگی که شما آرزوی داشتنش را دارید – در رابطه با برنامه ریزی رژیم دیابت خود در محل کار ، زمان رانندگی ، زمان غذا دادن به بچه ها و دیگر مسولیتهای زندگی خود، واقع بین باشید. بدین معنا که مشغله های خود را دلیلی برای بی نظمی غذایی ندانید.
چگونه؟ هدف را دریافت روزانه ۳ وعده غذایی و ۳ میان وعده سالم، جهت تعدیل قند خون خود، قرار دهید :
- صبحانه
- یک میان وعده صبح
- ناهار
- یک میان وعده عصر
- شام
- یک میان وعده شب
- از کربوهیدرات های پیچیده استفاده کنید .
چرا ؟ کربوهیدرات های پیچیده بسیار آرام تر هضم می شوند و برخلاف شکر ، قند خون شما را ناگهان بالا نمی برند. همچنین آنها سریع تر شما را سیر می کنند، بنابراین کمتر تمایل به پرخوری خواهید داشت و نیز ویتامین ها و مواد معدنی و فیبر بیشتری به بدن شما می رسانند.
هدف : اکثریت مواد غذایی که شما می خورید باید کربوهیدرات سالم باشد شامل دانه های کامل ، میوه ها ، سبزیجات ، و شیر کم چرب . غلات و نان های دانه کامل ، برنج قهوه ای ، لوبیا ها ، عدس، سیب زمینی ها ، و نان جو نیز انتخاب های خوبی هستند .
چگونه ؟
- در هنگام خرید از سوپرمارکتها، از قسمتی از فروشگاه خرید کنید که می توان تازه ترین مواد غذایی را پیدا کرد . از وسوسه راهروهایی که کنسروها و جعبه های مواد منجمد را قفسه بندی کرده ، اجتناب کنید .
- از غذاهایی با کمترین میزان فرآوری استفاده کنید . سعی کنید میزان استفاده از غذاهای آماده و غذا های نیمه آماده (مانند “انواع فست فود ها و نیز مواد غذایی افزودنی”) را کاهش دهید .
- به جای نان ها و برنج های سفید ، انواع جدید سبزیجات نشاسته ای مانند هویج گریل شده، نخود فرنگی، فلفل دلمه ای و یا عدس پخته راامتحان کنید.
- حجم وعده های غذایی بزرگ را کنترل نمایید.
اکثر افراد زمانیکه به سایز صحیح سروینگ ها پی می برند ، متعجب می گردند . یک سروینگ از کربوهیدرات ها ؟ تنها ۱ برش نان دانه کامل یا نصف فنجان جو دوسر پخته . یک سروینگ از غلات خشک ؟ فقط ۴/۳ از یک فنجان – که کوچکتر از فنجان قهوه شما ست . گوشت ، ماهی و یا ماکیان ؟ تنها کمتر از ۱۰۰ گرم ، یک سروینگ است که تقریباً به اندازه سایز یک نوار کاست است – البته شکل پخته آنها.
هدف: در جهت پی بردن به سایز واقعی غذایی که استفاده می کنید، اطلاعات تغذیه ای خود را افزایش دهید. حساب کنید : اگر روزی به دلیل خاصی غذای خود را مضاعف کردید ، در روز بعد آن را از برنامه رژیم غذایی خود تفریق کنید .
چگونه ؟
- سایز غذای اصلی را زمانیکه بیرون غذا می خورید، نصف کنید . یا به جای غذای اصلی یک سالاد کوچک و یا یک پیش غذا میل کنید .
- یک کتاب جیبی رژیم غذایی دیابت همراه خود داشته باشید تا به سایز غذاهای تازه ای مانند میوه ها و سبزیجات پی ببرید .
- یک مجموعه جدید از فنجان ها و قاشق های اندازه گیری خریداری کنید و آنها را روی پیشخوان نگه داری کنید تا انگیزه بیشتری در جهت اندازه گیری سروینگ ها داشته باشید .
۵ . از مصرف الکل اجتناب کنید .
طبق نظر انجمن متخصصین دیابت آمریکا ، الکل برای اعصاب سم است . کبد شما دو وظیفه اصلی دارد : سم هایی مانند الکل را از بدن شما پاک کند و کربوهیدارت را به قند خون مورد استفاده بدن تبدیل کند. ولی مصرف الکل، کبد شما را از مسیر اصلی خود منحرف می کند ؛ کبد تا زمانیکه الکل را از جریان خون شما پاک نکند ، شروع به تراز کردن قند خون نخواهد کرد . بنابراین نتیجه می تواند نوسانات قند خون باشد. بر این اساس، اگر شما نوروپاتی دیابتی داشته باشید ، نوشیدن الکل می تواند درد و سوزش و سایر علائم را تشدید کند .
هدف : انجمن دیابت آمریکا به افراد با نوروپاتی پیشرفته دیابتی توصیه می کند که به هیچ وجه الکل استفاده نکنند ، چراکه این امکان وجود دارد که آسیب عصبی با مصرف حتی خفیف الکل ایجاد گردد.
چگونه؟
- انواع آبهای معدنی با برش های تازه ای از لیمو، لیموترش ، لیمو و پرتقال به عنوان طعم دهنده را امتحان کنید.
- یک نوشیدنی خالص تهیه کنید . مخلوطی از آب گوجه فرنگی همراه با مقادیری از سس تند فلفل ، آب لیمو ، سبزیجات خشک و ساقه ها ی کرفس تازه تهیه کرده و نوشیدنی مذکور را نگهداری کنید .
۶ . چربی کمتری دریافت کنید .
چرا؟ مطالعات انجام شده نشان می دهند که نزدیک به ۹ نفر از هر ۱۰ نفر مبتلا به دیابت نوع ۲ ، اضافه وزن دارند. کاهش وزن می تواند قند خون را کاهش دهد ، انرژی بیشتری به شما می دهد ، بار اضافی روی پاها را سبک می کند پاهایی که ً به دلیل درد عصب زخم شده اند و نیز ریسک بیماری قلبی و سکته مغزی را کاهش می دهد . شما برای مشاهده آثار مطلوب کاهش وزن در اختلالات عصبی دیابت تنها با ۱۰ در صد کاهش وزن موفقیتهای قابل توجهی بدست می آورید.
هدف: سعی کنید دریافت چربی را در حد ۳-۵ سروینگ در روز حفظ کنید ( یا در حدی که پزشکتان به شما توصیه کرده است .)به یاد داشته باشید که ۱ سروینگ از چربی تنها معادل با ۱ قاشق چایخوری روغن زیتون و یا مارگارین است .
چگونه؟
- این روزها در هر جایی مواد غذایی کم چرب یافت می شوند . ولی به این نکته توجه داشته باشید برچسب های مواد غذایی را به دقت بخوانید . همیشه ادعای غذایی رژیمی معنای کم چرب را نمی دهد. دریابید که چند گرم چربی در هر سروینگ غذایی که استفاده می کنید وجود دارد .
- هر چقدر هم که شما عجله داشته باشید ، باید از مصرف فست فود در مسیر اجتناب کنید . تنها یک وعده فست فود می تواند معادل با میزان مجاز چربی شما برای یک هفته باشد .
- خود را با غذاهایی مانند سوپ های کم چرب ، سالادهایی با چاشنی های کم چرب ، و سبزیجات خام سیر کنید. غذاهایی که ذائقه شما را با طعم ها و بافتهای مختلف خود ارضا می کنند .
- ۷. ذائقه شیرینی دوست خود را اصلاح نمایید.
چرا؟ واقعیت آنست که بیماران دیابتی بیش از حد معمول از مواد قندی استفاده می نمایند در حالی که بدن آنها در سوخت و ساز میزان طبیعی قند دریافتی نیز دچار اشکال است. با محدود نمودن قند خوراکی هم می توانید از غذا خوردن لذت ببرید، فقط به مدتی زمان برای عادت کردن نیاز دارید.
هدف:سعی کنید دریافت قند و شکر را به کمتر از ۱۰ گرم در روز محدود نمایید. هر چقدر بیشتر از قندهای ساده استفاده نمایید، بیشتر به آن وابسته می شوید.
چگونه؟
- میزان قند دریافتی در هنگام چای صبحانه را نصف نمایید. در طی روز اگر زیاد چای می خورید بدون قند و یا نهایتا ۳-۴ عدد توت را جایگزین نمایید.
- شما محصولات رژیمی را می بینید که ادعای بدون قند دارند برچسب روی آن را بدقت بخوانید فقط قند معمولی برای دیابتی ها مضر نیست قندهای میوه که حاوی فروکتوز می باشند نیز اثرات مضری بر روی کنترل قند خون شما دارند.
- قند طبیعی که در عسل و خرما وجود دارد معنای مجاز بودن در افراد دیابتی را نمی دهد. میزان مجاز استفاده از این محصولات را از پزشکتان بپرسید.
- قندهای رژیمی نیز باید به طور کلی محدود گردد چرا که کمکی در تغییر ذائقه شیرینی دوست شما ندارند.
در پایان به یاد داشته باشید که با آرامش و لذت غذا بخورید . از این طریق شما کمتر تمایل به پرخوری ناشی از استرس خواهید داشت و طعم و مزه غذاها را حس خواهید کرد . عصب های شما نیز از این رویه خوشحال خواهند شد .
