آهن در ساخت هموگلوبین نقش دارد. هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز خون بوده و در حمل اکسیژن و دی‌اکسید کربن مشارکت دارد. در ریه اکسیژن را دریافت کرده، آن را در جریان خون حمل کرده و به بافت‌هایی مانند پوست و عضلات تحویل می‌دهد. سپس دی‌اکسید کربن را از بافت‌ها دریافت نموده و آن را به ریه تحویل می‌دهد تا از طریق تنفس از بدن خارج شود. کمبود آهن و به دنبال آن ابتلا به کم خونی فقر آهن می‌تواند این فرآیند را مختل کند.
آنچه باید در مورد کمبود آهن بدانید
اگر بدن به میزان کافی آهن جذب نکند، کمبود آهن رخ می‌دهد. علائم کمبود آهن زمانی ظاهر می‌شود که این کمبود پیشرفت کرده و منجر به کم‌خونی فقر آهن شود. علائم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از: خستگی، کاهش اشتها، رنگ پریدگی پوست، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب، ضعف، سرگیجه، سردرد، ریزش مو و تمایل به مصرف خاک یا یخ (پاگوفاژی). در این نوع کم‌خونی ذخایر آهن فرد به قدری کم است که بدن قادر به ساخت تعداد کافی گلبول قرمز نمی‌باشد.
افرادی که بیشتر از سایرین در معرض کمبود آهن قرار دارند، عبارتند از:
• زنان باردار: افزایش حجم خون در این دوران نیاز به آهن را برای تحویل اکسیژن کافی به جنین و اندام‌های تولید مثلی در حال رشد افزایش می‌دهد. نیاز مادران باردار به این ماده معدنی از طریق رژیم بارداری و مکمل آهن تامین می‌شود.
• کودکان کم سن: کودکان در ۶ ماه نخست زندگی دارای ذخایر کافی آهن هستند. پس از ۶ ماهگی نیاز کودک به آهن افزایش می‌یابد.
• دختران نوجوان: رشد سریع در این دوران و همچنین رژیم‌های غذایی بسیار محدود که برخی دختران در این سنین به منظور کاهش وزن می‌گیرند، زمینه را برای کمبود آهن فراهم می‌سازد.
• زنان در سنین باروری: زنانی که قاعدگی‌های شدید را تجربه می‌کنند ممکن است به کمبود آهن مبتلا شوند.
• گیاهخواران: افراد گیاهخوار که از مصرف گوشت اجتناب می‌کنند، اگر سایر منابع غذایی حاوی آهن و یا در صورت لزوم مکمل آهن دریافت نکنند در معرض ابتلا به کمبود این ماده مغذی قرار دارند.
• در برخی بیماری‌ها مانند سلیاک و یا حذف بخشی از روده کوچک توسط جراحی توانایی بدن برای جذب آهن کاهش یافته و فرد در معرض کم‌خونی قرار می‌گیرد.
عوارض کم خونی فقر آهن
در کم‌خونی فقر آهن به این علت که قلب ناچار به پمپ کردن خون بیشتر برای جبران کمبود اکسیژن موجود در خون است ممکن است بی‌نظمی و افزایش ضربان قلب و در نهایت افزایش حجم قلب و نارسایی قلبی رخ دهد. بروز این نوع کم‌خونی در شیرخوران و کودکان با اختلال در رشد و تکامل و در زنان باردار با تولد نوزاد نارس و یا نوزاد کم وزن مرتبط است.
پیشگیری و درمان کم خونی فقر آهن
رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی منابع خوب آهن باشد می‌تواند از ابتلا به کمبود این ماده معدنی پیشگیری کند. منابع حیوانی آهن گوشت قرمز، مرغ و بوقلمون و منابع گیاهی آن حبوبات، سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج، نان و غلات صبحانه غنی شده با آهن می‌باشد. توانایی بدن در جذب آهن غذاهای حیوانی ۲ تا ۳ مرتبه بیشتر از آهن غذاهای گیاهی است. استفاده از مواد غذایی حاوی ویتامین C جذب آهن با منشاء گیاهی را افزایش می‌دهد. ویتامین C در فلفل دلمه‌ای، بروکلی، سبزیجات برگ‌دار، کیوی، پرتقال، نارنگی و لیموترش یافت می‌شود.
در کشور ما توصیه می‌شود به منظور پیشگیری از کمبود آهن در دوران بارداری و شیرخواری، زنان باردار از پایان ماه چهارم مکمل آهن و شیرخواران از پایان ۶ ماهگی قطره آهن دریافت نمایند.
در مواردی که فرد به کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن مبتلا باشد، دریافت مکمل آهن به مدت ۳ تا ۶ ماه ضروری است. مکمل آهن نباید همراه با شیر، چای و قهوه مصرف شود. اگر فرد داروی آنتی‌اسید دریافت می‌کند مکمل آهن باید ۲ ساعت قبل و یا ۴ ساعت بعد از این دارو مصرف شود. عوارض احتمالی مکمل آهن عبارتند از: تهوع، استفراغ، یبوست و تیره شدن رنگ مدفوع.
